De tiende editie van het Arabische filmfestival Cinéma Arabe vindt deze maand plaats. De nieuwe documentaire van Rob Schröder en Gabrielle Provaas (Ouwehoeren) ging afgelopen woensdag in première. Het in het Westen vaak over een kam geschoren fenomeen ‘vrouwen in het Midden-Oosten’ is bij voorbaat al een kwetsbaar onderwerp, maar de filmmakers kozen een onderwerp dat in het Midden-Oosten zelf controversieel is: de media-wereld waar plastische chirurgie de heersende norm is. Schröder en Provaas volgen de Egyptisch-Nederlandse kunstenaar Tarik Sadouma, terwijl hij werkt aan een expositie over het Arabische schoonheidsideaal van vrouwen in de media. Waar Sadouma zegt achter ‘het masker van deze vrouwen’ te willen komen, worden de vrouwen in kwestie zelf niets gevraagd. Het resultaat is een goed gefilmde, maar bizar slechte reality-show over het leven van een blanke man, die vooral veel rookt.
Regisseur en filmschrijver Rob Schröder kennen we van Allerzielen (2005) en Een Schitterend Ongeluk (1997). Provaas is naast regisseur ook actrice en werkt momenteel bij productiemaatschappij De Haaien. In 2011 kwam hun eerste samenwerking uit in de vorm van Ouwehoeren, een documentaire over een oudere tweeling die werkt op de Wallen. De door critici goed ontvangen film heeft overeenkomsten met hun nieuwe documentaire; Provaas zelf omschrijft het als ‘stoute vrouwen’.
Sadouma reist voor zijn beelden af naar de sloppenwijken van Cairo tot aan Beiroet en Dubai. Hij regisseerde voor de Arabische revolutie de videoclips waardoor hij zo gefascineerd lijkt te zijn. Waar op straat in de Arabische wereld boerka’s en hoofddoeken te zien zijn, zijn dat op televisie schaars geklede vrouwen met opgespoten lippen, bolle wangen, neppe wipneusjes en enorme borsten. Volgens Sadouma gaat het naast geld ook om heel veel macht verkrijgen. Meerdere malen wordt aangehaald dat de vrouwen in de videoclips in de rol van een onschuldig klein meisje kruipen als reactie op angstgevoelens van het mannelijke ego. Hij noemt het een subcultuur en alhoewel het oppervlakkig lijkt, zit er volgens hem meer achter.
Jammer genoeg gaat Plastic Harem niet verder dan de oppervlakte. Citaten over hoe Arabische vrouwen tegen het leven en emancipatie aankijken, rollen enkel uit de mond van een blanke, in het Westen opgegroeide man. Van ‘het enige wat Egypte kan redden is een seksuele revolutie’ tot ‘deze video’s zijn een soort van neiging om het zoeken naar de hemel op aarde, wat in de islam natuurlijk verboden is’.
Sadouma’s ex-vriendin en ‘popster’ Malak Al Naser helpt hem aan de juiste connecties, zoals de plastische chirurg dokter Hratch, die groot favoriet onder de sterren is en zingende sjeik Abdullah Bilkhair. Maar de enige die daadwerkelijk de duiding geeft die de film belooft te geven, is journaliste Nidal Al Ahmadieh: “De Arabische vrouw is zoveel mooier dan de Westerse vrouw. Er valt niet te ontkennen dat Arabische vrouwen altijd slaven en onderdrukt waren. Ze hebben altijd moeten liegen en hebben daardoor twee kanten.”
Aangezien de makers de film zelf ‘gelaagd’ noemen tijdens de nabespreking van de première, valt er een dubbele betekenis te zien in hoe Malak Al Naser wordt geportretteerd. Ze is een zelfverzekerde vrouw die zich door niets of niemand laat tegenhouden. En zeker niet door een man. Ze heeft vaak ruzie met Sadouma om helemaal niets, heeft hem onder haar duim en wordt woest als haar sculptuur niet ‘mooi’ genoeg is. Er straalt een enorme drang naar controle vanaf, maar de vraag blijft waar dat vandaan komt. De makers gaan echter niet dieper dan Al Naser afbeelden als een dominante ex-vriendin.
Plastic Harem verdient in elk geval hulde voor het laten zien van een andere kant van het doorgaans eenzijdige beeld van het Midden-Oosten in de Westerse media. De taferelen in het wereldje zijn op zijn zachts gezegd bizar. Oneindige Oosterse rijkdom wordt uitgebeeld, een kant die we vaak vergeten met alle politieke onrust in de regio. Echter, de cruciale fout wordt weer eens gemaakt: de Arabische vrouw – sowieso alsof ‘de Arabische vrouw’ bestaat – zelf wordt niets gevraagd. De film draait om een boeiend onderwerp dat veel vragen oproept. Hoe kijkt de maatschappij tegen deze plastic popsterren aan? Is er schaamte dankzij de islam? Waarom besluiten vrouwen dat het mooi is om hun wangen op te spuiten? Waar komt die drang naar perfecte schoonheid uit voort? Is het onzekerheid, vrijgevochtenheid of moeten we het zien als het ultieme teken van emancipatie: vrouwen die de macht over hun eigen lichaam in handen nemen?
Plastic Harem doet echter geen enkele poging om al die vragen te beantwoorden.
Hier kun je vinden wanneer en waar Plastic Harem draait op het filmfestival.
