Twintig jaar geleden werd de apartheid in Zuid-Afrika afgeschaft. Het land werd een democratie en er veranderde veel. Zo ook het onderwijssysteem. Ondanks dat nu elke inwoner recht heeft op onderwijs is er in de praktijk nog altijd veel ongelijkheid. Madeleine Schoeman, directrice van een openbare school in de township van Grahamstown, laat zien dat goed onderwijs ook met weinig middelen mogelijk is.
‘s Morgens voordat ze naar school gaat, geeft Madeleine Schoeman de planten in haar tuin nog even water. Ze geeft haar honden een aai over hun bol en loopt naar de garage. In haar zilveren Volkswagen rijdt ze elke ochtend naar Ntsika, de middelbare school waar zij als directrice werkzaam is. De route gaat door het centrum van Grahamstown en tussen de groene velden door richting de township waar de school Ntsika staat. “De weg naar school vind ik zo mooi, het geeft me rust als ik hier rijd”, vertelt Schoeman terwijl ze het centrum achter zich laat.
Schoeman is directrice van Ntsika Secondary School. Ntsika is een middelbare school in de township van Grahamstown, een klein plaatsje in de Oostkaap. Oorspronkelijk komt Schoeman ook uit deze streek, maar ze groeide op in de Noordkaap. Na haar lerarenopleiding daar vertrok ze samen met haar man naar Grahamstown. Hier gaf ze eerst jaren les voordat ze schoolhoofd werd: “In 2003 werd ik schoolhoofd van Victoria Girls’ High School (VGH) en drie jaar geleden heb ik die baan verwisseld voor Ntsika.”
De twee scholen zijn twee uitersten. Volgens Schoeman is het belangrijkste verschil het hebben van genoeg handen om het werk te verrichten. “Op Ntsika hebben we geen geld om iemand in dienst te nemen voor de administratie of het maaien van het gras. Op VGH zijn vijf medewerkers in dienst voor enkel de administratie.” Het jaarlijkse budget van VGH is dan ook 8 keer zo groot als dat van Ntsika. Dat uit zich verder in betere voorzieningen zoals boeken, schooltafels en toiletten.
Na de dagelijkse bijeenkomst met alle docenten verplaatst het schoolhoofd zich in de richting van het schoolplein. Alle 500 leerlingen hebben zich hier inmiddels verzameld en het wachten is op het welkomstwoord van de directrice. Na een kort welkomstwoord beginnen de leerlingen te zingen. Ook het koor van de school voert een aantal nummers op. Schoeman spreekt de leerlingen vervolgens toe over de indeling van de dag en dan stormt iedereen in de richting van de klaslokalen. De schooldag is begonnen.
VGH is net als Ntsika een openbare school, maar waar Ntsika geheel door de overheid gefinancierd wordt, vraagt VGH ook schoolgeld aan ouders. Zuid-Afrika kent openbare en particuliere scholen. De particuliere scholen draaien geheel op basis van het schoolgeld dat ouders betalen. De openbare scholen, ook wel staatsscholen genoemd, worden daarentegen geheel of gedeeltelijk gefinancierd door de overheid. Soms wordt er, zoals op VGH, extra lesgeld aan ouders gevraagd waardoor er meer budget is om betere docenten en voorzieningen te financieren.
Nicholas Spaull doet onderzoek naar het onderwijssysteem in Zuid-Afrika aan de Stellenbosch Universiteit. Hij vertelt dat het onderwijs in het land behoorlijke problemen kent die voornamelijk met ongelijkheid te maken hebben. “In Zuid-Afrika is 94% van de scholen openbaar. Binnen deze openbare sector is maar zo’n 20% functioneel en de overige 80% presteert dus relatief slecht. Een bijkomend feit is dat de functionele scholen vaak ook de scholen zijn die lesgeld vragen.”
Ntsika behoort tot de gratis openbare scholen, maar doet het relatief gezien goed, aldus Schoeman. Er is veel veranderd sinds ze hier als schoolhoofd begon. “Toen ik hier drie jaar geleden kwam, was het compleet anders. Leerlingen kwamen ‘s morgens te laat of kwamen na de lunchpauze niet meer terug naar school. Ook leraren waren niet consequent in hun motivatie.” Dat is inmiddels veranderd, vertelt het schoolhoofd trots.
Het is echter niet makkelijk, benadrukt Schoeman, om de school goed te laten draaien. “Het geld dat de overheid beschikbaar stelt, is niet genoeg. Zo hebben we eigenlijk geen geld om nieuw papier te kopen en de gestolen grasmaaier kunnen we niet vervangen. Vandaar dat het gras zo hoog is.” Ondanks dat Schoeman deze school goed draaiende heeft, heeft Ntsika nog altijd een achterstand op de particuliere scholen met een groter budget.
Het besluit van het schoolhoofd om van school te wisselen kwam voornamelijk voort uit haar wens om op een township-school te werken. Ze is ervan overtuigd dat ieder kind recht heeft op goed onderwijs en wil hard werken om hier aan bij te dragen. “Er wordt veel gezegd dat township-scholen allemaal slecht zijn, maar ik geloof dit niet. Het kan niet zo zijn dat alle docenten in de townships slecht zijn. En dit is ook niet zo. Dat wilde ik bewijzen door de problemen van binnenuit op te lossen.”
Een blanke vrouw als directrice van een school met enkel donkere leerlingen en docenten. Het valt simpelweg op, vooral in Zuid-Afrika. Door de geschiedenis van het land, kan dit vragen oproepen. Nog maar twintig jaar geleden was de apartheid in alle hevigheid aanwezig en stonden de ‘blanken’ ver boven de ‘zwarten’. “Het was in het begin geen makkelijke positie”, vertelt Schoeman, “maar op een gegeven moment zagen zij dat ik hier niet was om hen te laten zien hoe het moet of omdat ik me beter voel dan hen. Ik heb inmiddels een hele fijne band met de docenten en samen werken we hard voor de school.
Door gebrek aan budget om extra personeel aan te nemen, is het takenpakket van Schoeman heel divers. Ze houdt zich bezig met de financiën van de school, het motiveren van docenten en leerlingen, lesgeven en netwerken. Ze is zich er bewust van dat het belangrijk is voor de school om bekendheid te vergaren en Schoeman besteedt hier dan ook het meeste van haar tijd aan.
Geld lijkt een groot verschil te maken in de kwaliteit van het onderwijs. Zoals eerder genoemd zijn de scholen die het beter doen vaak ook de scholen met meer geld tot hun beschikking. Brahm Fleisch is werkzaam aan de WITS Universiteit in Johannesburg en doet onderzoek naar het onderwijs in het land. “Het is niet zo dat de regering te weinig geld beschikbaar stelt voor het onderwijs. Het komt simpelweg niet op de juiste plek terecht, dat is het probleem. Het zou veel beter besteed kunnen worden”, vertelt Fleisch.
Volgens Nicholas Spaull is geld inderdaad verre van de enige oorzaak van de problemen. Hij noem twee belangrijke oorzaken die niet direct met geld te maken hebben. Volgens de onderzoeker worden leraren vaak niet verantwoordelijk gehouden voor hun werk en zijn er veel leraren die niet over de juiste vaardigheden beschikken om goed les te geven. “Als men zich op deze twee aspecten focust, kan het onderwijs verbeteren”, zegt Spaull.
Fleisch ziet de oorzaken van de onderwijsproblemen iets anders dan Spaull. Volgens hem gaat het niet zo zeer om het verantwoordelijk kunnen houden van de docenten, maar vooral om de kwaliteiten en vaardigheden van de leraren. Daar voegt hij aan toe dat schoolhoofden vaak ook niet goed opgeleid zijn waardoor het de school aan de juiste leiding ontbreekt. Volgens deze twee experts moeten dus vooral de vaardigheden van het onderwijspersoneel opgekrikt worden om uiteindelijk het onderwijs zelf te verbeteren. De docent is ten slotte de eerste schakel die het onderwijs overbrengt op de leerling.
Natuurlijk zijn er uitzonderingen en Schoeman lijkt door haar kwaliteiten als schoolhoofd een verschil te kunnen maken. Tanya Bakkes, docent op de particuliere school Kingswood College in Grahamstown, kent Schoeman’s werk. Ze vertelt: “Madeleine is een geweldig voorbeeld van hoe je met de juiste instelling en motivatie een openbare school tot iets heel moois kunt maken. Er zouden meer mensen zoals zij moeten zijn.”
Deze productie is gemaakt in het kader van het journalistieke trainingsprogramma van Lokaalmondiaal: Beyond Your World. Beyond Your World wordt financieel mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van Buitenlandse Zaken en de Europese Commissie.
