De Partij voor de Dieren gaat de verkiezingen in met het programma ‘Weerwoord aan Brussel’ waarin de partij groen beleid combineert met Europa-kritiek. Lijsttrekker is Anja Hazekamp, Statenlid in Groningen en voormalig Tweede Kamerlid. De PvdD deed al twee keer eerder mee aan de Europese verkiezingen maar greep beide keren net naast een zetel. Zou het dit keer wel lukken? Chris Aalberts sprak Hazekamp over de PvdD-ambities in het Europees Parlement.

Wat is er zo anders aan de PvdD dan aan andere groene partijen?

“Onze invalshoek is dat we vast willen houden aan onze idealen. Dat doen we in de Tweede Kamer, de gemeenten, de provincies en dat willen we in Europa ook gaan doen. Wij willen geen kleine stapjes maar grote stappen zetten in richting van een duurzame en rechtvaardige samenleving. Neem bijvoorbeeld het debat over mensenrechten en eerlijke handel. Daarbij wordt er vaak gewezen op een economisch belang. Maar je kunt economische belangen volgens mij nooit belangrijker vinden dan mensenrechten. Wij zijn daar heel principieel in.”

“Je hoort vaak zeggen: ‘wij kunnen daar niks aan doen’, maar dat vind ik wel heel makkelijk. Een probleem is dat de bevoegdheden van het Europees Parlement erg beperkt zijn. Je hebt heel weinig mogelijkheden om de Europese Commissie [uitvoerend orgaan van de EU, CA] te sturen. Het is allemaal heel moeizaam. Voorstellen zijn vaak al in kannen en kruiken voordat je er als parlement iets over mag zeggen. Dan zeggen partijen vaak: ‘dan doen we dit maar’, terwijl ze eigenlijk iets anders zouden willen en het voorstel daar heel ver vanaf staat.”

Maak dat eens concreet.

“Een voorbeeld uit een recent lijsttrekkersdebat, waarbij gesproken werd over het bijmengen van biomassa bij brandstoffen. Dat is jaren geleden is vastgesteld op 10 procent. De Groenen hebben daarmee ingestemd. Maar elk procent gaat ten koste van het voedsel van 34 miljoen mensen. Inmiddels wordt door veel Europarlementariërs, ook door de Groenen, erkend dat dit niet door de beugel kan. Maar als je toegeeft dat je dat verkeerd hebt ingeschat, dan moet je ook durven zeggen: we blijven niet afwachten tot dit in de toekomst weer eens op de agenda staat. Dan moet je, voordat het 2020 is, alles op alles zetten om hier iets aan te gaan doen.”

“Bij het vrijhandelsakkoord met de Verenigde Staten is het heel moeilijk voor een lidstaat om te zeggen: we willen geen genetisch gemodificeerde gewassen. Als die gewassen wel onder het verdrag vallen, kunnen bedrijven die daar schade van ondervinden van een land een schadevergoeding eisen.

“Stel dat Nederland zegt: we willen geen schaliegas winnen en we willen ook geen schaliegas uit andere landen invoeren. Als het vrijhandelsakkoord met de VS zegt dat dat wel kan, dan kun je dat als lidstaat ook niet weigeren. Dan heb je kans dat die grote schaliegas-maatschappijen zeggen tegen Nederland: wij worden hierdoor benadeeld, dus betaal maar een schadevergoeding. Dat is dus een systeem waarbij je democratisch genomen besluiten op de tocht zet.”

“Wij vinden dat als burgers zich via een referendum uitspreken over een verdrag, dat je daar terdege rekening mee moet houden.”

De PvdD wil daar geen compromissen over sluiten?

“Wij zouden niet instemmen met zo’n akkoord. We gaan eraan werken dat zoveel mogelijk van onze punten overgenomen worden. Maar als het ten koste gaat van democratisch genomen besluiten, dan vind ik dat een hele kwalijke zaak. Ik heb er ook ontzettend veel moeite mee als ik in verkiezingstijd kandidaten hoor zeggen dat ze voor iets zijn, terwijl ik weet dat hun stemgedrag anders is. Dat komt ontzettend veel voor.

“Natuurlijk kun je compromissen sluiten, maar niet als het gaat om mensenrechten of democratisch genomen besluiten. Wij vinden dat als burgers zich via een referendum uitspreken over een verdrag, dat je daar terdege rekening mee moet houden. In 2005 bleek dat een forse meerderheid van de mensen de Europese grondwet niet wilde, maar politici voerden ‘m toch in, zij het onder een andere naam.”

Jullie verkiezingsprogramma is impliciet federalistisch. Jullie willen strengere Europese regels op het gebied van duurzaamheid, milieu en dierenwelzijn.

“We willen geen federaal Europa, maar staan voor Europese samenwerking tussen soevereine staten. Europa gaat alleen maar over geld, economische groei en drie procent begrotingstekort. Het gaat niet meer over waar Europa ooit voor bedoeld was: een samenwerkingsverband van landen die gemeenschappelijke waarden hebben. Dan heb ik het juist niet over financiële waarden, maar over bijvoorbeeld ecologische waarden. Hoe zorg je ervoor dat toekomstige generaties ook goed kunnen leven? Wij vinden dat Europa iets over deze waarden zou moeten zeggen.

“Het gaat over het overstijgende belang. De autonomie van lidstaten is nu ook niet onbegrensd. Er zijn afspraken over mensenrechten in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Als landen zich daar niet aan houden worden ze daarop aangesproken. Dat is belangrijker dan de autonomie van een land. Wij willen dat er in elk internationaal gremium meer aandacht komt voor overstijgende belangen, waartoe wij ook bijvoorbeeld de rechten van dieren, natuur en milieu rekenen. Hoe gaan we met onze dieren om? Maar ook: hoe gaan we met onze grondstoffen om? Pas als we het eens zijn over immateriële waarden kunnen we verder spreken over een meer gedeelde huishouding. Nu niet.”

Het grote ongemak met Europa is natuurlijk dat Europese regels in Nederland gelden, ongeacht of Nederlanders er voor of tegen zijn.

“We vinden dat Europa voor algemene overstijgende waarden de ondergrens moet vastleggen. Er is soms al een ondergrens, maar lidstaten mogen daar van Europa vaak geen schepje bovenop doen. We kunnen als Nederland niet zeggen: we willen alleen maar biologisch vlees, want dat gaat in tegen de vrije markt. Als een land vindt dat extra maatregelen nodig zijn, dan moet dat wat ons betreft kunnen. We zien nu dat Europa hele strakke regels hanteert bij economische kwesties, terwijl er bij niet-financiële kwesties geen strakke normen zijn.”

Wat te doen als er in Polen kolencentrales staan die men, ondanks allerlei Europese regels, weigert te sluiten?

“Dat gaat over algemene belangen zoals klimaatverandering en luchtverontreiniging, daar zou je die minimumnormen voor moeten hebben. Als Polen meer wil doen dan Europa, dan mag dat wel. Maar zij mogen niet onder de minimumnorm gaan zitten, want dit is een grensoverschrijdend probleem. Van zaken als zorg en onderwijs zou Europa af moeten blijven. Maar zaken als mensenrechten, rechten voor dieren en klimaatverandering raken ons wereldwijd. Daar moeten we gezamenlijk afspraken over maken. En op schendingen van deze rechten moeten ook sancties staan.”

“Op alle plekken waar we komen jagen we andere partijen op.”

Bas Eickhout (lijsttrekker van GroenLinks, CA) is het ongetwijfeld met al deze ideeën eens.

“Dat zal best. Het gaat erom hoe je ermee omgaat in de praktijk. Je moet vasthouden aan je idealen en doen wat je belooft. In Nederland hebben we laten zien dat we veel invloed hebben op het debat en aanjager zijn van andere partijen. Er is een stip aan de horizon waar wij naar toe willen. Daar houden wij ook aan vast. Op alle plekken waar we komen jagen we andere partijen op. Wij onderscheiden ons omdat we een consequent geluid laten horen, of anderen het er nu mee eens zijn of niet.

“Zowel binnen als buiten het parlement zorgen wij ervoor dat we aandacht krijgen voor de thema’s waar wij voor staan. Dat gaan we in Europa ook doen. Dat gaat dingen in beweging zetten, dingen versnellen. Keer op keer komen al onze kernthema’s bij alle agendapunten aan bod, daar kunnen andere partijen niet aan voorbij gaan.”

Bij welke fractie gaat u zich aansluiten?

“Dat weten we nog niet. Dat is natuurlijk afhankelijk van de uitslag. We zijn blij dat er in zeven lidstaten door ons geïnspireerde Partijen voor de Dieren meedoen. Misschien kunnen we samen een fractie vormen. De Portugese Partij voor de Dieren heeft bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen meer zetels behaald dan de regeringspartijen. Dus we zien wel degelijk kansen.”

Jullie hebben dan 25 zetels nodig uit zeven lidstaten. De kans dat dat lukt is minimaal. De fractiekeuze is zeer bepalend voor wat we van de PvdD kunnen verwachten.

“Stel dat het niet lukt om een eigen Europese fractie te starten, dan gaan we op zoek naar een andere fractie waar we ons groene eurokritische geluid kwijt kunnen. Het is nu dus nog niet zo duidelijk bij wie we ons zullen aansluiten. Europese fracties kunnen er na de verkiezingen heel anders uitzien qua grootte en samenstelling. We gaan niet kiezen op grond van de oude situatie, maar werken aan nieuwe mogelijkheden. In de fractie waarmee wij gaan samenwerken zullen mededogen, duurzaamheid, persoonlijke vrijheid en persoonlijke verantwoordelijkheid plus de mogelijkheid van een eurokritisch geluid mogelijk moeten zijn.”

“We willen ons groene en eurokritische geluid kwijt kunnen”

Maar bijvoorbeeld ALDE zijn de marktfundamentalisten, dus daar passen jullie niet.

“We willen ons groene en eurokritische geluid kwijt kunnen. Bij elke fractie waar we dat kwijt kunnen zouden wij ons kunnen aansluiten. Dat kan misschien ook door bij een fractie te gaan die niet zo voor de hand ligt. Het kan zelfs bij een fractie die een andere koers vaart, maar waar de mogelijkheid bestaat een afwijkend stemgeluid te laten horen.”

Dan kom je dus bij de EFP (eurosceptici met o.a. SGP, CA) of Verenigd Links (linkse groep met o.a. SP, CA). Alleen die fracties kennen geen dictaat van bovenaf. De Groenen (groene federalisten met o.a. GroenLinks, CA) kennen wel fractiediscipline.

“Wat er ook gebeurt, we zullen elk voorstel toetsen aan onze waarden: mededogen, duurzaamheid, persoonlijke vrijheid en persoonlijke verantwoordelijkheid. Ik ga niet in een fractie zitten waarin we moeten instemmen met een compromis wat wij niet willen steunen. Dat is voor mij heel logisch.”

Chris Aalberts sprak Anja Hazekamp in de Tweede Kamer. Dit interview is geautoriseerd.