De verkiezingen in België hebben zondag een interessante, maar moeilijke uitslag opgeleverd. De Belgen spraken van de ‘moeder aller verkiezingen’ omdat er werd gestemd op zes verschillende niveaus: Vlaams, Federaal, Waals, Brussels, Duitstalig en Europees. Zoals bekend zijn de Vlaams-nationalistische N-VA in Vlaanderen en de sociaaldemocratische PS in Wallonië de grootste winnaars (bekijk hier alle uitslagen). Het gaat om twee partijen die ideologisch en politiek gezien lijnrecht tegenover elkaar staan, en volgens het Belgische politieke model samen de Federale regering moeten vormen. En dat wordt geen makkelijke opgave.
Nu het verkiezingsgeweld voorbij is en het stof is neergedaald kan het grote formeren dus beginnen. In België is dat bijna altijd ingewikkeld. Hoe werkt het? Kort gezegd moeten er vijf regeringen gevormd worden, waarvan de Vlaamse, Waalse en Federale (Belgische) het belangrijkst zijn. Idealiter komen de samenstellingen van de Vlaamse en Waalse regeringen overeen met die van de Federale, zodat er geen politieke meningsverschillen ontstaan tussen de belangrijkste overheden in het land. Zo zat in de afgelopen periode de N-VA wel in de Vlaamse en niet in de Federale regering, waardoor het vaak botste tussen die twee niveaus. Het formeren is verder niet aan tijdspaden gebonden: vandaag gaan alle formaties simultaan van start. N-VA-leider Bart de Wever opperde tijdens de campagne om eerst een Vlaamse regering te vormen, zodat er daarna op basis van die samenstelling een Federale kan worden samengesteld. Hij vergat te zeggen dat de Franstaligen daar anders over denken en hun eigen tijdspad zullen kiezen.
Voor de N-VA, de grote winnaar met meer dan dertig procent van de stemmen in Vlaanderen en met de meeste zetels in het Federale parlement, is het erop of eronder. Volgens de spelregels is die partij aan zet bij de formatie in Vlaanderen en op Federaal niveau. Eerst het Vlaamse parlement. Daar kan de N-VA een meerderheid vormen met de christendemocratische CD&V, maar ook kunnen daar de drie klassieke partijen CD&V, de liberale Open VLD en sociaaldemocratische SPA een meerderheidsregering vormen. De sleutel ligt dus in handen van het CD&V, dat ooit een alliantie met de N-VA vormde en daarom niet onbekend is met die partij. In het Federale parlement wordt het lastiger. Het is immers een ongeschreven regel dat de grootste Vlaamse en grootste Franstalige partij in een coalitie stappen. Maar dan moeten die twee het wel met elkaar eens zijn en dat is zeker niet het geval. De PS van demissionair premier Elio di Rupo gaat sociaaleconomisch gezien linksom en wil niet bezuinigen op de sociale zekerheid (die grotendeels wordt betaald door het rijke Vlaanderen). De N-VA is rechts georiënteerd en wil precies het tegenovergestelde. Daarnaast wil de PS geen nieuwe staatshervorming, waarbij de deelstaten nog meer bevoegdheden krijgen. De N-VA dankt haar bestaan aan dit onderwerp en wil dit dus wel. Als het aan De Wever ligt wordt België een confederatie van twee staten in één, waarbij de nationale overheid zich zo terughoudend mogelijk opstelt.
Toch moeten de twee kemphanen het samen proberen. Di Rupo heeft al aangegeven niet met de N-VA in een regering te stappen, terwijl De Wever vorige week in een bijzondere videoboodschap aangaf het ‘beste met de Franstaligen voor te hebben’.
Maar zijn er met de Franstaligen nog andere combinaties mogelijk? Jazeker. De rechts-liberale MR en de christendemocratische CDH zouden een regering kunnen vormen zonder de PS en met de Vlaamse partijen N-VA, CD&V en Open VLD. Maar dan is de ‘balans’ weg en zou de wil van een groot deel van de Franstalige kiezers genegeerd worden. Anderzijds vormen de Franstaligen slechts veertig procent van de totale bevolking en brengt Vlaanderen tachtig procent van de welvaart binnen, zo zouden de Vlamingen kunnen zeggen. Echter, ook in de Federale formatie ligt de sleutel bij het CD&V. De partij van aftredend Vlaams minister-president Kris Peeters kan besluiten om niet mee te werken aan een combinatie zonder de PS. De kans dat dit gebeurt is groot als er op Vlaams niveau geen deal wordt gesloten met de N-VA en als de klassieke partijen er daar samen uit komen. In dat geval kan er een regering op Federaal niveau ontstaan waarbij ook de drie klassieke Franstalige partijen PS, MR en CDH instappen. Dan is de regering Di Rupo II een feit en worden niet de kiezers van de PS, maar van de N-VA genegeerd. Maar het besluit van het CD&V kan ook nog beïnvloed worden door de coalitievorming in Wallonië. Als Di Rupo daar snel met de drie traditionele partijen tot overeenstemming komt, is het moeilijk om aan Vlaamse kant nog met de N-VA in zee te gaan.
Wat moet Bart de Wever doen om de formatie te redden? Momenteel zit hij al in een spagaat. Hij moet op twee niveaus onderhandelen en snel ook. Mochten de Franstaligen gaan voor een ‘tripartite’ en als hen dit op korte termijn lukt, dan wordt het voor De Wever erg moeilijk om op Vlaams en Federaal niveau in de regering te komen. Immers, de weerspiegeling van het Belgische model is er dan niet. Maar als het hem lukt om Peeters aan zich te binden en om de Franstalige MR en CDH te verleiden zonder de PS in een Federale regering te stappen, dan is de kans groot dat de N-VA zowel in Vlaanderen als op nationaal vlak kan regeren. Zo hoeft De Wever zijn kiezers niet teleur te stellen. Echter, een combinatie zonder de PS wordt bijzonder moeilijk omdat het CDH zich tot nu toe altijd aan deze partij heeft gecommitteerd! Je kunt het vergelijken met GroenLinks dat in Amsterdam al twaalf jaar de Siamese tweelingbroer is van de PvdA en die partij maar niet wil loslaten.
De Wever heeft aangekondigd dat hij morgen begint met de formatie in Vlaanderen. Ook zal koning Filip – de majesteit begeleidt de Federale formatie, zijn eerste – hem morgen uitnodigen zodra zijn consultaties afgerond zijn. Het is dan aan De Wever om ‘het onmogelijke mogelijk te maken’, en om de sleutel van het CD&V zijn kant op te draaien.
