Tien luchtbogen steunen de buitenkant van de Utrechtse Domkerk. Twee daarvan zijn gerenoveerd, twee ervan zijn hard aan renovatie toe. De rest kan voorlopig nog even mee. De renovatie kost zo’n €50.000,- per boog, waar van er voor een gespaard is. De ander zou gesubsidieerd worden door het rijk. Omdat de subsidie is weggevallen, hebben alle organisaties die iets met de kerk van doen hebben, zijn een crowdfundingsactie gestart. Met nog twee weken te gaan, is een van de rewards een rondleiding door de kerk. Die blijkt een stuk interessanter dan gedacht, de Domkerk blijkt veel meer bijzonderheden te hebben dan je als gewone bezoeker ziet. Ingelise de Vries ging mee om te kijken wat de kerk nou zo bijzonder maakt.
“De Domkerk is een beetje als het Utrechts station,” vertelt Ernst, de rondleider. “Wat er stond is langzaam verbouwd tot wat het nu is.”De Domkerk dateert uit de 7e eeuw: waar nu de immense kathedraal met losse toren staat, stond ooit een klein kerkje. Deze werd door de Friezen verwoest, waarop de monnik Willibrord later besloot een stenen kerk te bouwen en deze aan Sint Maarten te wijden. Pas in 1321 begon de bouw aan de kerk en de toren zoals we ‘m nu kennen. Deze is in de loop der honderden jaren zo verbouwd tot wat het nu is. Een soort station van Utrecht dus. Het oude staat er nog, maar langzamerhand komt er iets nieuws. Die bouw duurde bijzonder lang, wat frappante details in de kerk oplevert. Bijvoorbeeld het onbekende feit dat de Domkerk oorspronkelijk de Sint Maarten Kathedraal heet. Sint Maarten, de heilige met de kleuren rood en wit. De kleuren van Utrecht.
Zoals alleen al het feit dat de toren losstaat van de kerk. Onder het Domplein liggen de rest van wat ooit het middenschip van de kerk was. Het is waarschijnlijk een tornado geweest die het middenschip heeft verwoest. Opvallend is dat de luchtbogen ook hier weer een rol spelen. Nadat het middenschip werd afgebouwd, ontbraken alleen nog de geplande luchtbogen, die om de rest van de kerk al wel zaten. Na een bouwpauze van zo’n 150 jaar, het gebeurde regelmatig dat er pauzes werden genomen van tientallen jaren, kampte Utrecht met extreem weer. Meteorologen zijn het er nog niet over eens of dit een tornado is geweest of dat heftige drukverschillen de kerk hebben laten imploderen. In ieder geval heeft alleen het gedeelte zonder luchtbogen de boel niet overleefd.
Terug naar de details van de bouw. Uit rekeningen die bewaard zijn gebleven, blijkt dat er al die tijd maar weinig mensen aan de kerk werkten. Een stuk of zestig, maximaal. Aan de toren werkten overigens nog minder, maximaal een stuk of 30. Dit om de simpele reden dat er niet altijd genoeg materiaal was om te werken. Materiaal dat er wel was, moest zorgvuldig worden bewerkt. Alle stenen in de pilaren zijn bijvoorbeeld precies op maat uitgehakt. Dat kostte nogal wat moeite, de smid verscherpte soms 1000 beitels per week. Die moeite is niet onopgemerkt gebleven: het was de bouwlui niet vreemd een handelsmerk achter te laten. Wie goed zoekt, ziet op sommige stenen een uitgehakt icoontje. Sommige mannen zijn geidentificeerd. Ook is daarbij opgevallen dat sommige icoontjes, of handtekeningen, terug zijn gevonden in andere kathedralen. ZZP’en deden ze toen ook al.
Opvallend is dat er bijzonder weinig kunst hangt in de kathedraal. De kunst die er hangt, zijn replica’s. Dat komt door een vervelend religieus verzetje. De Domkerk was een kerk van de elite, het middelpunt van de katholieke kerk. Religie kent roerige tijden, wat op ten duur voor de Domkerk betekende dat ze katholieken moesten verkassen. Ze besloten mee te nemen wat ze konden. Bij renovaties zijn er dingen teruggevonden. In totaal zijn er nog vijf beelden origineel, deze staan achter slot en grendel in een museum. De kerk hangt vol replica’s.
Kunst die nog wel origineel is, zijn schilderingen en beeldhouwwerken die in de kerk zijn gebouwd. Opvallend is het werk dat werd gefinancierd door Jacob Pot. De familie Pot was een rijke familie uit de stad, die graag wat deed voor de kerk. Dus sponsorden ze een kunstwerk. Voor wat hoort wat, dus werd het familiewapen niet alleen ontzettend groot op de grond voor het kunstwerk uitgebeeld, ook werd het logo in het werk verwerkt. Keiharde gesponsorde kunst. En wij maar zeuren over subsidies. Opvallender aan dit schilderij is, is dat het pas in de jaren 20 van de vorige eeuw werd gevonden. Om een of andere reden vond iemand het nodig het gebeitelde en beschilderde werk weg te stoppen achter een muur, waarna het per ongeluk een kleine 100 jaar terug pas werd ontdekt. “Ik dacht altijd dat de geschiedenis vaststond,” vertelt Ernst. “Maar met al die renovaties en ontdekkingen kwam ik erachter dat er niets veranderlijker is dan de geschiedenis.”
Nog steeds is men bezig de talloze mysteries van de kerk te ontrafelen. Waarom zit er een zwart vierkant boven het koorgestoelte? Dunkte de voorganger voor de dienst even een basketbal in het net? Waar is de vijfde gewelfkap? Hoe zit het met de graven onder de kerk? Maar het grootste mysterie is nog wel de vraag die voor Utrechters al sinds 1674 speelt: gaat het middenschip ooit nog herbouwd worden?
