Foto: James Forde
Terwijl het Oekraïnse leger klungelt in de strijd met separatisten en Russische militanten in het oosten van het land, in de verwaarloosde Donbas (Donetskbekken), werft de ultra-nationalistische Rechtse Sector aan kracht en populariteit onder het volk, voornamelijk bij de jongeren. In het lokale kantoor van de extreem-rechtse beweging spreken we met drie negentien- en twintig jaar oude vrijwilligers van het paramilitaire Azov-bataljon. Ze zijn net terug van zes weken vechten in de Donbas. De oorlog is van hun gezicht af te lezen, met een thousand-yard stare in hun ogen die doet denken aan foto’s van soldaten uit de Eerste Wereldoorlog.
De eerste keer dat deze jonge mannen onder vuur lagen, zaten ze nog in de bus, zonder wapens. Sindsdien zijn zij gewend geraakt aan de aanblik van stervende kameraden en de dagelijkse realiteit van de oorlog. Inmiddels zijn ze weer terug in de zelfverklaarde ‘Volksrepubliek Donetsk’ om door te vechten.
Foto: Alan Turgutoglu
‘Geboren op Maidan’, prijkt op het visitekaartje van de Rechtse Sector (Pravij Sektor, RS). Wat begon als een studentenprotest op het Onafhankelijkheidsplein (Maidan Nezalezhnosti) in Kiev de afgelopen winter, is dankzij het hardhandige optreden van gehate ex-president Yanukovich uitgegroeid tot een revolutie die de aanzet heeft gegeven tot vervroegde verkiezingen, de annexatie van de Krim door Rusland, rebellie in het oosten van het land, en een hernieuwde Oekraïense identiteit. Waar voorheen nationalisme vooral iets was voor de westerse regio, tot aan de Eerste Wereldoorlog deel van Oostenrijk-Hongarije, is sinds februari de nationale vlag overal te zien, tot aan Dnipropetrovsk en Odessa, voorheen ondenkbaar in deze steden die voorheen als de belichaming van de Russofiele Sowjet-mentaliteit werden gezien.
‘Hoewel het makkelijk is om het verleden van hun groeperingen aan te grijpen, is er op dit moment nog geen enkele bevestiging van racistisch gedrag’
Aan de extreme kant van het politieke spectrum zijn diverse bewegingen, waarvan sommige niet vies zijn van wat SS-symboliek hier en daar, samengegaan onder deze nieuwe naam. Zij zien Rusland en de oude Sowjet-mentaliteit als de grootste vijand van Oekraine, maar ze zijn ook niet dol op Westerse waarden op het gebied van bijvoorbeeld homosexualiteit (niet dat ze daar alleen in staan in dit doorgaans sterk Orthodoxe land).
De Russische media zijn dol op het afschilderen van de RS als nazistische hoofdvijand in hun informatieoorlog gericht tegen zowel Kiev als de NAVO. Tegelijkertijd weten Westerse media ook niet wat ze met deze groep aan moeten.
Hoewel het makkelijk is om het verleden van hun groeperingen aan te grijpen, is er op dit moment nog geen enkele bevestiging van racistisch gedrag. Sterker nog, in Odessa helpen ze een handje mee met het opruimen van swastika’s op de muren van de Joodse wijk.
Er zijn veel geruchten en geheimzinnigheid rondom de Rechtse Sector op de straat. Niet dat ze daar veel moeite mee hebben. Dankzij hun opgebouwde reputatie hebben ze voorbij het westen van Oekraine, waar de meeste van de oorspronkelijke groepen vandaan komen, kunnen groeien en ze hebben nu lokale kantoren in elke stad in Oekraine. De groep heeft volgens eigen zeggen van hun leider Dmitro Yarosh toegang tot een aanzienlijk arsenaal van wapens. Rondom hun lokale kantoren in Kiev zijn in ieder geval regelmatig mannen met geholsterde vuurwapens te zien.
Een team molotov-gooiende demonstranten tijdens de rellen in januari 2014, waarbij de Rechtse Sector sterk betrokken was. (Foto: Alan Turgutoglu)
De propagandamachine van Poetin wijst maar al te graag op de eerbied die de Rechtse Sector en andere nationalisten in Oekraïne hebben voor Stepan Bandera, die het Oekraïnse Verzetsleger (UPA) leidde tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Zij vochten tegen Nazi-Duitsland na een periode van collaboratie en het Rode Leger zelfs tot na 1947. Bandera is vooral berucht in het Westen vanwege de ethnische zuiveringen op tienduizenden Polen in het westen van Oekraïne door de UPA, hoewel geschiedkundigen het er niet over eens zijn hoeveel Bandera daar persoonlijk mee te maken had, omdat hij rond die tijd in een concentratiekamp zat opgesloten.
Russische propaganda heeft deze ‘Banderisten’ sinds 1940 vooral afgeschilderd als bloeddorstige Nazi’s belust op de vernietiging van de Sowjetunie en nu Rusland. In Oekraine, en voornamelijk in het westen van het land, wordt Bandera voornamelijk gezien als een voorvechter van Oekraïnse onafhankelijkheid. De rood-zwarte vlag van de UPA is sinds Euromaidan weer een bekend fenomeen in het land.
Auteur (rechts) en drie jonge leden van de Rechtse Sector (Foto: Cheney Orr)
De Rechtse Sector traint hun leden zelf in hun kampen en heeft eigen bevoegdheid over de paramilitaire bataljons waar een deel van hun leden in vechten. In de ogen van velen zijn ze een stuk effectiever in de strijd tegen de separatisten dan het Oekrainse Leger die gebukt gaat onder incompetentie, slechte logistiek en trage politieke besluitvorming.
‘Nationalistisch, ja. Met Nazisme heb ik niks. Ik heb grote respect voor de Tataren van de Krim. Zij zijn onze mede-patriotten in deze strijd’
De drie jongens die nu in het kantoor zitten zijn van bataljon ‘Azov’, wiens strijd met de separatisten en nu ook met het ‘Russisch Orthodox Leger’ plaatsvindt rond de kuststad Mariupol. De ouders van de jongens hebben geen idee van wat ze werkelijk aan het doen zijn.
Hun eerste echte vuurgevecht was rond de presidentiële verkiezingen van 25 mei, tijdens het bewaken van een konvooi met stembiljetten en medische benodigdheden. De separatisten trokken terug, met de bedoeling hen in een hinderlaag te lokken. Drie van hun kameraden sneuvelden hierbij. Met vragen over hun leven voordat ze hier terecht kwamen hebben ze het moeilijk. “We hebben op dit moment alleen de oorlog aan ons hoofd. Stel de vragen maar wanneer alles voorbij is”, vertelt de oudste (20) onder hen.
Jonge jurist Alexander in het lokale kantoor van de Rechtse Sector (Foto: James Forde)
Niet alle jonge leden van de Rechtse Sector zijn (aspirant-)krijgers. Alexander, (23) net afgestudeerd in Rechten, werkt in het Anti-Corruptiebureau van RS. Zij noteren alle klachten van lokale bewoners, waarvan er dagelijks steeds meer bij hen aankloppen, over de rechtsgang of corrupte politieagenten en juristen. “Wij geven de lokale instanties eerst een belletje. Vaak is het laten vallen van onze naam genoeg om hen aan het werk te zetten. Hier zijn we de Russische media erg dankbaar voor!”, lacht hij. “Soms is dat niet genoeg”, zegt een ander lid met onheilspellende toon voordat hij het kantoor weer uitloopt.
Zoals bijna alle andere jonge leden van de Rechtse Sector brachten TV-beelden van studenten die genadeloos werden neergeslagen door de speciale ‘Berkut’ politie-eenheden hem naar het Onafhankelijkheidsplein in Kiev. Een reden om te vechten was er al, want in zijn studententijd zag hij van dichtbij hoe de corruptie in elke laag van de Oekrainse samenleving is doordrongen. “Als student moet je de professoren omkopen voor je tentamens. En als je vervolgens aan de slag wilt bij de politie of het gerechtshof mag je weer een paar duizend euro neerleggen voor een baan. Als je eenmaal in het systeem zit begin je op een gegeven moment ook steekpenningen aan te nemen.”
Voor hem en velen anderen is de maat vol. “Ik ben totaal ziek van dit systeem. Tot op heden was dit normaal in dit land, maar daar maken we nu een einde aan.”
Leden van de Rechtse Sector in het kantoor in Kiev (Foto: James Forde)
Veel van de studenten en jongeren die zich aansluiten bij deze organisatie doen dat niet wegens nazistische of racistische denkbeelden. Het zijn normale studenten, geen opgepompte kaalkoppen (hoewel deze ook deel uitmaken van de beweging). Voor velen van hen was lidmaatschap van een extreem-rechtse beweging een half jaar geleden ondenkbaar, net als de algehele huidige situatie in het land.
‘Voor deze jonge mensen zijn hun beweegredenen duidelijk. Ze hebben geen geloof meer in de overheid, of diplomatie, welke beiden de chaos in het oosten van hun land niet hebben kunnen voorkomen’
Alexander en een paar andere leden benadrukken dat ze zich niet superieur vinden boven minderheden in het land. “Nationalistisch, ja. Met Nazisme heb ik niks. Ik heb grote respect voor de Tataren van de Krim. Zij zijn onze mede-patriotten in deze strijd.”
Sinds de annexatie van de Krim in maart, zijn duizenden Tataren hun thuisland ontvlucht naar de hoofdstad en westerse steden als Lviv, na bedreigingen van de Russische meerderheid op het schiereiland.
Voor deze jonge mensen zijn hun beweegredenen duidelijk. Ze hebben geen geloof meer in de overheid, of diplomatie, welke beiden de chaos in het oosten van hun land niet hebben kunnen voorkomen. Ze zijn ook meer patriotisch ingesteld dan de voorgaande generaties die zijn opgegroeid onder het communistische systeem, maar hebben nooit een werkende overheid meegemaakt. Voor hen is dit de beste manier om hun land en hun volk te redden.
Er gaan geruchten dat de leider van de Rechtse Sector wordt betaald door het Kremlin. Aan deze jongeren is alleen te zien dat ze oprecht geloven in wat ze doen en goed weten waar ze voor vechten. Niet alleen de politiek, maar ook de voorgaande generatie heeft hen gefaald in de laatste 25 jaar. De meeste instituties in dit land functioneren niet zoals dat in een normale staat gaat.
‘Nationalisme is in bloei onder de Oekraïnse jeugd. Veel studenten en werkende twintigers waar we mee spreken, in verschillende steden over het hele land, hebben weinig moeite met de Rechtse Sector’
Yanukovich, die ervan verdacht wordt honderden miljarden te hebben gestolen uit de staatskas, was slechts de emmer die de druppel deed overlopen. En terwijl dagelijks reportages op TV te zien zijn over het falen van het Oekrainse leger, doet de Rechtse Sector enkel meer beruchtheid op door de geruchten over hun effectiviteit op het slagveld. Hun paramilitaire bataljons volgen geen formele ‘chain of command’ zoals het leger dat doet, en hoeven geen verantwoordelijkheid af te leggen aan politici. Daarnaast kleeft het romantische beeld van een guerilla-strijder als een hedendaagse Kozak aan elke Oekraïner die op de hoogte is van de geschiedenis van dit volk, dat de laatste honderden jaren vooral in het teken stond van verzet tegen binnenvallende vreemde mogendheden.
Met de recente verkiezing van een nieuwe president en de aankomende parlementsverkiezingen in de herfst, valt het nog te bezien of de staat grip kan nemen op de situatie. Niet alleen op het slagveld in het oosten, maar ook daarbuiten, in het dagelijks leven van de burgers.
Nationalisme is in bloei onder de Oekraïnse jeugd. Veel studenten en werkende twintigers waar we mee spreken, in verschillende steden over het hele land, hebben weinig moeite met de Rechtse Sector, of steunen hun acties. Zolang de staat hulpeloos blijft tegen de problemen waar Oekraïne al sinds haar onafhankelijkheid, en daarvoor onder het communisme, mee te maken heeft, zal de jongere generatie hun weg vinden naar meer extreme, maar tastbare alternatieven.
