Binnen de wetenschap en links Nederland wordt nogal uitbundig met de termen racisme en discriminatie gegooid, om pijnpunten aan te geven in een samenleving. Een slechte zaak.
Tijdens mijn onderzoek binnen Defensie naar het beeld van islam en moslims binnen de krijgsmacht, kwam ik tot de voorlopige eindconclusie: ‘in zeker opzicht is defensie een voorbeeld voor de rest van Nederland.’ De meeste militairen interesseert het namelijk niet bijster veel wat jij gelooft. Je bent voor deze mannen en vrouwen in eerste plaats militair. Je draagt het groene pak, dat is wat er toe doet. De rest is jouw zaak.
Is het dan allemaal koek en ei binnen de krijgsmacht? Uiteraard niet. Bepaalde vooroordelen blijven hardnekkig, maar toch is er meestal geen sprake van kwade wil. Er is geen bovengemiddelde animositeit ten opzichte van moslims, wel maakt men bij Defensie graag harde en lompe grappen en zijn stereotyperingen hen niet vreemd; over vrouwen, over christenen, over homo’s en ja, ook over moslims.
Tijd om het beeld over racisme en discriminatie eens wat bij te stellen! Waar het naar mijn mening fout gaat, is dat wederzijds onbegrip, onbegrip voor culturele tradities en het achterblijven van bepaalde minderheidsgroepen, worden aangezien als, of een gevolg van racisme en discriminatie. Als je je best doet, kun je het overal zien. Maar zijn we daarbij gebaat?
Een ‘racistisch/discriminerend-component’ is ingebed in ieder persoon. We zien verschillen ten opzichte van andere groepen, culturen, etniciteiten, rassen en doorgaans voelen mensen zich op hun gemak bij de ‘eigen’ groep. De eigen groep is de norm en de ander doet het anders, misschien zelfs ‘vreemd’. Iets dat zo inherent is aan het mens-zijn, kun je niet als racisme bestempelen. Of juist wel, dan zijn wel allemaal racist. Zonder uitzondering.
Intentie vormt voor mij het kernwoord wanneer we het hebben over daadwerkelijk racisme of discriminatie. Wanneer een groep bewust achtergesteld wordt, stelselmatig wordt uitgescholden of wanneer daar zelfs geweld bij komt, dan is dit overduidelijk racisme/discriminatie.
Wanneer we ‘gezonde’ spanningen binnen een samenleving, in de strijd in het aanpassen aan elkaar, betitelen als racisme of discriminatie, dan betekent dit dat ieder persoon aanstoot kan nemen aan een fenomeen of gebruiken van ‘de ander’.
Veganisten, bijvoorbeeld, die zich hard maken voor de strijd tegen vleesconsumptie en autochtone Nederlanders die vinden dat de Albert Heijn geen ramadan en halal producten moet verkopen omdat daarmee hun cultuur zou worden aangetast. De gevoelens van deze mensen zijn oprecht en hun grieven ook. Is het discriminatie wanneer we geen gehoor geven aan de wensen van deze mensen of horen zulke spanningen er simpelweg bij?
Zoiets benoemen en willen bestrijden is als vechten tegen windmolens. Wetenschappers als de moderne Don Quichottes die vechten tegen een probleem dat er in veel gevallen helemaal niet is. Het idee dat racisme alom vertegenwoordigd is en koste wat kost benoemd moet worden, leidt tot geforceerd en spastisch gedrag.
Wanneer we kijken naar het integratiebeleid van de kabinetten Paars in de jaren ’90, zien we een schrijnend voorbeeld van de krampachtige houding ten opzichte van racisme en discriminatie, dat altijd benoemd en bestreden moest worden. De angst bestond anders zelf van discriminerend gedrag te worden beticht.
De effecten hiervan op de onderlinge verhoudingen tussen bijvoorbeeld Marokkaanse Nederlanders en autochtone Nederlanders hebben niet bijgedragen aan meer toenadering in de laatste decennia. In tegendeel: door ‘de ander’ als geheel anders te blijven zien en tegemoet te komen aan deze ander in hetgeen hen anders maakt, bleven de verschillen juist bestaan. De onderlinge verschillen werden constant benadrukt.
De onzekerheid in de omgang met de ‘ander’ om maar niet van racisme of discriminatie te worden beschuldigd, in combinatie met betutteling en ontkenning van de problemen die er destijds wel degelijk speelden, leidden tot de kloof waarmee Nederland volgens mij nu te maken heeft. Het idee dit op te lossen door het dus nog maar eens keer op keer te benoemen, is cynisch genoeg wat veel wetenschappers doen die zich bezig houden met multiculturaliteit en diversiteit. Een hard gelag.
Het is belangrijk dat er tegenwicht komt tegen het beeld van ‘racisme is overal’ want het schildert vele minderheidsgroepen tevens af als pathetisch, incapabel en monddood, als slachtoffer van de grote boze blanke buitenwereld. Dit beeld doet hen geen recht. Er hoeft niet vóór deze mensen gesproken te worden en ze zijn niet zielig.
Erkennen dat groepen mensen in een samenleving nu eenmaal onderling verschillen en op basis daarvan zoeken naar common ground is nuttiger dan constant de vraag stellen of we hier nu te maken hebben met racisme of niet. Mijn motto: if you have to force it, it’s probably shit. Is het niet overduidelijk, dan is het er misschien gewoon niet.
