“Ook de vierdaagse denkt aan de nabestaanden van de vliegramp”. Een dergelijke tekst is vanochtend al geplaatst lang het parcours en vanmiddag wordt besloten of er na het lopen eigenlijk wel gedronken en gedanst mag worden. Hoever gaat nationale rouw, of beter nog, hoever moet nationale rouw gaan?
De media schieten nu al volledig door en ik vrees nog ergere trivialere analyses of duidingen van snel ingevlogen gemankeerde reporters en pseudo-deskundigen.
Daarna volgen de BN’ers en de winkelende mensen in de Kerkstraat te Hilversum, waar de hele dag cameraploegen rondlopen om voorspelbare vox pop (uli) te scoren. Weet u nog waar u was tijdens de ramp en wat u deed? Erg hè, van die Nederlanders, het zal maar familie van je zijn?
Hoe groter de ramp, hoe platter de vragen, gesteld door hijgerige verslaggevers die nauwelijks geïnstrueerd worden hoe je met een dergelijke nationale ramp om moet gaan. Helaas vaste prik bij iedere willekeurige ramp.
Op Radio 1 een onnozele verslaggever die rondliep op Schiphol om te kijken of de mascara van de fraaie Maleisische baliemedewerksters was uitgelopen na de ramp. “Ze hebben duidelijk gehuild”, liet hij mij in de auto weten, want normaal gesproken zien dat soort meisjes, “u kent ze wel uit de reclame”, er een stuk appetijtelijker uit. Ja vriend, het was tot voor kort altijd goed vertoeven bij Malaysia Airlines, over een natje en een droogje hoor je mij niet klagen. En inderdaad, normaliter zijn de meisjes om door een ringetje te halen.
Ko Colijn, journalist, politicoloog en defensiedeskundige gaf op dezelfde zender gelukkig een inhoudelijke, gortdroge militaire analyse van wat er nou feitelijk in dat luchtruim boven Oekraïne gebeurd zou kunnen zijn. Hoe knal je een vliegtuig neer op tien kilometer hoogte? Welke militaire middelen zijn daarvoor nodig en hoe kom je daaraan? Is er hulp van buitenaf geweest om de raket af te vuren? Is het werk van specialisten en wat is precies de rol van Poetin? Want is hij eigenlijk niet de echte aanstichter van dit drama? Of berust alles op een simpele vergissing omdat de seperatisten dachten dat ze een Oekraïns transportvliegtuig te pakken hadden, net zoals eerder deze week?
Let wel, we zijn nog steeds aan het speculeren, volgens mij de enige zuivere insteek bij dergelijke heftige ‘incidenten’ die al helemaal boven de pet van de gemiddelde kijker of luisteraar groeien. Want als Gordon met een eigen interpretatie van de aanslag komt, vanmiddag in RTL Boulevard, gaat ie er ook nog in als zoete koek.
Ik heb het bange vermoeden dat hele volksstammen die voor de tv samenscholen en géén beeld van de ramp willen missen, ook al wordt dat honderd keer per dag herhaald, geen flauw benul hebben waar Oekraïne überhaupt ligt.
Dus ook een verslag uit Oekraïne, waar echte oprechte tranen gehuild worden omdat de bevolking zich kapot schaamt over wat er is aangericht. Zelfs gewone burgers voelen zich verantwoordelijk voor de aanslag, want negen nationaliteiten in één vliegtuig moeten bloeden voor ons intern conflict, is de pijn achter hun verdriet.
Tijdens de Bijlmerramp, 4 oktober 1992, waar ik voor de AVRO als verslaggever rondliep, moesten mijn collega’s me van een tweetal dames afhouden die ik ter plekke wilde wurgen. Ze kwamen uit Leiden, hadden bewust hun goeie goed aangetrokken, hetzelfde jurkje voor op zondag naar de kerk. Een bammetje mee, wat te drinken, want dan hoef je niet te verkassen als je in het smeulende hart van een vliegtuig kijkt waar de kerosinedampen nog uitstijgen. De lijkenpikkers hadden met spoed een ATV-dag weten op te nemen, dus waren ze al in de prille ochtend naar de Bijlmer afgereisd in het kader van het ramptoerisme.
Zo zag ik zelfs na een maand na de aanslagen op de Twintowers in 2001 met eigen ogen nog steeds Amerikaanse burgers die voorbijrijdende brandweermannen bleven toejuichen. Ook u herinnert zich ongetwijfeld nog altijd het wekenlange bombardement van de beelden van het vliegtuig dat zich in het gebouw boort. U kreeg er nooit genoeg van, u kon maar niet verzadigd raken en eerlijkheidshalve werkte ik er ook aan mee.
Toch is en blijft achteraf de vraag gerechtvaardigd: waar ligt de journalistieke grens bij het uitvergroten van een ramp? Hoe onderscheid je prietpraat van inhoud, emotie van sentiment, gerucht van waarheid en speculatie van duiding?
Een ramp is pas een ramp als er Nederlanders bij betrokken zijn. Anders schiet zo’n item in twintig seconden voorbij in een NO’ tje (een nieuwsonderwerpje) bij RTL Nieuws. Een harde relativering, maar de werkelijkheid van alledag die we niet uit het oog moeten verliezen.
Als nieuwsconsument wordt u daar dagelijks mee geconfronteerd dus hoop ik dat u ondanks echte betrokkenheid en medeleven de fictie van de werkelijkheid blijft scheiden en onderscheiden. Daar, thuis op de bank.
Een loodzware taak de komende week. Voor alle media.
