Mans En Garde: Buk of S-300/400 SAM? (update)

(van links naar rechts: commandovoertuig, Buk M1-2, bevoorradingsvoertuig -foto wiki)

Al kort na het neergaan van Malaysia Airlines vlucht MH17 wezen er beschuldigende vingers richting het mobiele radargeleide Buk grond-lucht raketsysteem als verantwoordelijke, met pro-Russische separatisten achter de knoppen. Naast de Buk-systemen zijn er echter ook andere grond-lucht raketsystemen in de Russisch-Oekraïnse conflictgebieden die vliegtuigen op hoogten van 10 kilometer of meer kunnen neerhalen. Er is dus ‘keuze’. Daarnaast is het ene Buk SAM-systeem het andere niet.

Wrak locatieregio

Eerst wat zaken op een rij. De MH17 Boeing 777 vloog op 17 juli op een hoogte van 33.000 voet (10.058 meter) met een snelheid van circa 900 km/u (250 m/sec). De route van MH17 over de Oekraïne is een veelgebruikte voor Europa-Azië vluchten. Ondanks de SAM-activiteiten in de regio, en recent omhoog bijgestelde Oekraïense restricties om als burgervliegtuig niet lager dan 32.000 ft te vliegen, werd de route tot de 17e juli als veilig aangeduid. De MH17 Boeing was niet de enige ‘burger’ boven de regio toen het werd neergehaald. Op het fatale moment bevond zich bijvoorbeeld een Singapore Airlines toestel op ongeveer 24 kilometer van MH17 (bronnen: o.a. BBC, BBC Newsnight en FAA). Gezien de drukte aan civiel luchtverkeer boven het gebied tot op 17 juli, lijkt MH17 een nogal willekeurig gekozen doel te zijn geweest.

Voor de meest genoemde dader in het vizier komt, kijken we eerst naar andere potentiële MH17 moordenaars, of tonen aan welke systemen het niet kunnen zijn geweest.

ManPads

Om met dat laatste te beginnen, de categorie van veelal infraroodgeleide shoulder launched surface-to-air missiles aka ManPads (Man-Portable Air Defense System) valt af. Inclusief de (net als in het Westen) meervoudig op voertuigen gemonteerde versies. De zoekapparatuur hierop vergroot wel de detectieafstand, maar niet het schootsbereik van het systeem.

De Sovjet-Russische ManPads, in NATO’s Strela en Igla genoemde varianten, hebben een bereik van tussen de 4 en 6 kilometer. Westerse ManPads reiken maximaal tot 7 km ver (Britse Starstreak). De bekendste, de Amerikaanse FIM-92 Stinger, reikt 3,5 tot circa 5 kilometer ver, afhankelijk van de versie. Daar SAMs zelden loodrecht omhoog worden gelanceerd, maar onder een hoek op een naderend, passerend of zich verwijderend doel, komt het effectieve hoogtebereik van SAM-systemen niet overeen met de ‘papieren’ reikwijdte (eveneens afhankelijk van zwaartekracht trotserende vliegeigenschappen). Wat betekent dat MH17 aanzienlijk lager moet hebben gevlogen om een ManPads ‘kandidaat’ te worden. Vooralsnog zijn hier geen aanwijzingen voor.

Tor (foto: wiki)

Osa (foto: wiki)

Tor en Osa

Zowel Rusland als de Oekraïne beschikken over de in 1986 geïntroduceerde mobiele radargeleide Tor SAM-systemen (NATO: SA-15 Gauntlet). De voorloper van het Tor-systeem is eveneens nog in gebruik bij beide landen. Het gaat om versies van de Osa SAM (NATO: SA-8 Gecko). De nieuwere Gauntlet heeft een snellere reactietijd en het systeem kan ook PGMs (Precision Guided Munitions) zoals geleide bommen of raketten uitschakelen. Beide systemen zijn echter voor de korte afstand, met een maximum bereik van 10-12 kilometer, en effectief tegen doelen tot op een hoogte van 6-7 kilometer voor de laatste (raket)versies. Waarmee beide systemen eveneens geen serieuze bedreiging vormden voor een MH17 op 33k ft.

S-300PMU eenheid (foto: wiki)

S-300/400

Wat wél opgaat voor de langeafstands S-300/400 SAM-systemen waar zowel Rusland (S-300/400) als de Oekraïne (S-300) over beschikken. Mobiele systemen met aparte radar- en lanceermodules, bedient door een veelvoud aan personeel vergeleken met de Tor en Osa SAMs. De brede S-300/400 families worden in NATO’s als SA-10/12/20/21 Grumble/Gladiator/Gargoyle en Growler telgen omschreven. De oudste versies (S-300V) van deze radargeleide systemen hebben een reikwijdte van 75-100 kilometer tegen doelen tot op 32 kilometer hoogte. Latere S-300PMU versies reiken 120-195 kilometer ver (bereik detectieradar: 300 km). De S-400 en verder geüpgrade S-300 series zijn in staat om luchtdoelen tot op 200-250 kilometer of zelfs 400 kilometer (S-400) afstand te bestrijden. Rusland heeft hierbij de meest geavanceerde versies in huis. In veel grotere aantallen ook.

Gezien het (hoogte)bereik van de S-300/400 series kon MH17 er doel van zijn. De nog grotere complexiteit van S-300/400 SAMs ten opzichte van de Buk-systemen, maakt het onwaarschijnlijk dat pro-Russische separatisten wat kunnen met een eventueel in hun handen gevallen of ‘gevonden’ batterij. Tenzij zoals geopperd wordt, het om door Moskou gestuurde specialisten in separatistenkledij gaat.

De reikwijdte van de systemen maakt wel dat de hoogvliegende MH17 tot vanuit Rusland belaagd kon worden. Van dicht aan de grens met de Oekraïne voor oudere systemen, tot circa 250 kilometer achter de grens voor de operationele S-400 systemen (Rusland heeft 5-7 regimenten met elk 8-12 S-400 systemen operationeel- mogelijk al met raketten voorzien van een eigen active radar -in de eindfase zelfgeleidend).

Buk M1/M1-2 ‘Snow Drift’ zoekradar (foto: wiki)

Buk

Dan de hoofdverdachte Sam B. Afkomstig uit de mobiele Buk M1/M1-2 en Buk-M2 families (NATO: SA-11 Gadfly en SA-17 Grizzly). Buk heeft de Kub SAM-systemen opgevolgd (NATO: SA-6 Gainful). Net als Tor en Osa, is het basissysteem een mobiel alles-in-een systeem. Voor Buk aangeduid als TELAR, een Transporter Erector Launcher en Radar op een rupsonderstel. Een Buk bataljon heeft zes TELAR voertuigen vaak ondersteund door drie hier sterk op lijkende munitietransport TEL voertuigen (Transporter Erector Launcher) plus daarnaast een aparte zoekradar en commando&verbinding voertuigen. De meeste op hetzelfde rupsonderstel als de TELAR/TEL. Hoewel hier en daar wordt gemeld dat de TEL voertuigen zelf raketten kunnen lanceren (niet geleiden), maakt de ontwerper-fabrikant hier geen vermelding van.

De eerste Buk versie werd in 1978 in gebruik genomen. Daarna volgden de Buk M1 in 1983 en de Buk M1-2 in 1998. De M1 en M1-2 versies gebruiken bij zelfstandige operaties het eigen boordradarsysteem 9S35 of 9S35M1 (NATO: Fire Dome) voorop als zoekradar. Voor zover Sam B. is gesignaleerd, gaat het om een dergelijke Buk met Fire Dome, voorzien van een nog mechanisch roterende antenne.

Hoewel her en der wordt opgegeven dat het Fire Dome systeem raketten tot op 32 km afstand kan geleiden, is het exacte eigen zoekbereik van dit systeem lastig te vinden. Wat van cruciaal belang is als Sam B. zoals wordt aangenomen, zelfstandig door een paar ‘cowboys’ is gebruikt, zonder hulp van een batterij- of bataljons langeafstand-zoekradar.

Buk werkstation M1 (links) en M2E (rechts)

Radars zoals de 9S18M1 (NATO: Snow Drift). Deze elektronisch scannende phased array radar heeft een detectiebereik van 85 kilometer. Wat met het oppikken van de 900 km/u vliegende MH17 Boeing 777 een reactietijd geeft van minder dan 6 minuten om in de naderingsfase het doel aan een lanceervoertuig met Fire Dome over te dragen, en voor deze om de doelvolging en afvuurprocedure af te werken. Tel je de verwijderingsfase mee voor een aanval, was er circa 12 minuten tijd om MH17 neer te halen.

Werkte de TELAR zelfstandig had het systeem op basis van het maximum schootsbereik van de raketten (45 kilometer, tot op 22-25 km hoogte) 6 minuten de tijd voor doelopsporing, doelvolging, lancering en geleiding om MH17 neer te halen (voor nadering + verwijderingsfase). Dit, als het systeem en elke betrokkene paraat stond (status: ‘battlestations’).

Naast de Buk-M1/M1-2 systemen is er de in 2007 geïntroduceerde Buk-M2(E -op wielonderstel). Met als belangrijkste uiterlijke verschil, een moderne ‘platte’ phased array radar voorop het alles-in-een TELAR voertuig. De aparte langafstand-zoekradar van de batterij/bataljon heeft nu een radar op een 21 meter hoge uitschuivende mast. Het detectiebereik wordt hiermee tot 140 km (‘?’- wiki) vergroot.

Het schootsbereik van de raketten is volgens de ontwerper-fabrikant echter identiek aan het eerdere M1-2 systeem. Wel met ‘snellere’ en nauwkeurigere subsystemen wat de M2 versie meer geschikt maakt om naast vliegtuigen en helikopters ook raketten e.d. neer te halen.

Er zijn bij mijn weten echter geen Buk-M2 systemen gesignaleerd in het betreffende oorlogsgebied. De Oekraïne lijkt alleen oudere M1 versies te bezitten, en de M2-productie voor Rusland verloopt traag omdat een M3 versie in aantocht is, wat de aanwezigheid van M2 systemen rond of in de betwiste regio minder aannemelijk maakt.

Buk M2 (foto: wiki)

De Dader

Op basis van bovenstaande betekent het dat Sam B.:

– Een buitgemaakt Oekraïens Buk M1 systeem was, met al-dan-niet ‘amateur’ separatisten achter de knoppen en-of Russische ‘vrijwilligers’.
– Een door Rusland geleverd Buk M1-2 systeem was, met al-dan-niet ‘amateur’ separatisten achter de knoppen en-of Russische ‘vrijwilligers’.
– Een vanuit Rusland gelanceerde S-300/400 raket was.
– (Of toch een Oekraïense Buk?)

Als (Amerikaanse) satellieten en-of ELINT platformen (elektronische verkenning) inderdaad het spoor van de raket of de aanstralende doelvolgradar in kaart hebben gebracht, moet hier antwoord op kunnen worden gegeven.

Theoretisch kan MH17 ook door een gevechtsvliegtuig zijn neergehaald, maar dit is de minst waarschijnlijke optie. Al was het maar vanwege de professionaliteit van de gemiddelde Russische of Oekraïense piloot. Ook als de identificatietransponder* van de MH17 Boeing om onverklaarbare reden niet gefunctioneerd zou hebben (of de gerelateerde apparatuur in de MiG/Sukhoi) dan zou de vlieger gezien de doelhoogte en snelheid zeer waarschijnlijk eerst visueel het doel hebben willen identificeren.

De combinatie van (vermeend) gesignaleerde Buk-M1/M1-2 systemen, met minder geavanceerde IFF apparatuur (Identification Friend or Foe – inclusief civiele transponder herkenning) dan de nieuwe M2 systemen -plus- de aanwijzingen dat er separatisten achter de Buk-knoppen zaten, maken deze combinatie de meest waarschijnlijke Sam B. verdachte.

Met een S-300/400 systeem als verdachte nummer twee. Daar dergelijke S-300/400 batterijen zeker ‘ingeplugd’ zijn in systemen om de burgerluchtvaart te monitoren, moet er dan wel sprake zijn geweest van een opeenstapeling van fouten. Wat het helaas bij veel (luchtvaart)rampen achteraf ook blijkt te zijn.

Update

De comments nopen tot nog wat aanvullende details. Zo ook onderstaand nieuws.

The Times meldt dat er fragmentsporen (‘shrapnel’) zijn aangetroffen op wrakstukken van de MH17 Boeing (klik voor -nogal kleine- foto).

Daarom wat aanvullende informatie over de explosieve koppen van de mogelijke moordenaars van MH17.

Een SAM hoeft niet direct te raken. Ook een ‘near miss’ activeert de springkop als deze is voorzien van een nabijontsteker (proximity fuzes).

Buk koppen

De Buk-raketversies hebben 62-70 kg HE-Frag koppen, een fragmenterende hoog-explosieve (HE) springkop voorzien van nabijontsteker (hier meer).

S-300/400 koppen

De S-300s hebben een HE-Frag kop van 133-180 kilo, eveneens met nabijontstekers. De S-400 systemen kunnen dezelfde raketten lanceren als de S-300 systemen, maar er zijn ook nieuwere raketversies voor met een bereik van 40-120 km, effectief tot een hoogte van 20-30 km (o.a. als ABM -Anti Ballistic Missile). Deze raketten hebben een kleine 24 kilo gefocuste HE-Frag kop. Mogelijk komt (of is er) eveneens een hittile die fysiek het doel raakt, en deze puur op kinetische energie vernietigt (hier meer).

Nu heeft elke HE-Frag lading zijn eigen specifieke framentatie-patroon, afhankelijk van waar de springladingomhulsel uit bestaat of hoe het is voorbewerkt om scherven mee te creëren. Een veelgebruikte methode is de springlading omringen met een groot aantal losse fragmenten. Van ronde tot vierkante, gemaakt van staal of b.v. titanium.

Vindt men ook sporen van het gebruikte explosief in de HE-Frag kop, wat vaak uit een mix van TNT en RDX of HMX bestaat (er zijn talloze mogelijkheden), kan dit eveneens een ‘vingerafdruk’-onderdeel worden van de gebruikte raket.

Natuurlijk krijgen de betreffende SAM-fabrikanten en hun toeleveranciers (niet noodzakelijkerwijs uit Rusland) opdracht van hun regeringen om alle medewerking te verlenen voor het onderzoek naar Sam B. Toch?

Een andere optie is een bevriend land dat ook een van de verdachte SAM systemen uit Rusland geleverd heeft gekregen te vragen om dergelijk vingerafdruk-materiaal. En zulke vrienden zijn er. Zoals Griekenland (S-300). Of Finland (Buk M1).

Mocht er een lucht-lucht raket op de verdachtenlijst bij komen, zal aanvullende medewerking noodzakelijk zijn. Rt.com meldt namelijk dat er een Oekraïense Su-25 op 3-5 km van MH17 is waargenomen. En dat,

“The SU-25 fighter jet can gain an altitude of 10km, according to its specification,” he added. “It’s equipped with air-to-air R-60 missiles that can hit a target at a distance up to 12km, up to 5km for sure.”

Zo’n Su-25 Frogfoot is echter een ‘mud mover’, een Close Air Support toestel voor lage hoogten. ‘Clean’ bedraagt het maximum hoogtebereik circa 7 km. Een Su-25 heeft bovendien geen radar om MH17 mee te zoeken. Niet het soort toestel om jacht op hoogvliegers mee te maken.

* De civiele transponders zenden continue een locatie- en identificatiesignaal uit, waarmee de vliegtuigen door o.a. luchtverkeersleiders gevolgd kunnen worden. Of door flightradar24 waar de luchtbewegingen in de regio (post-MH17) te zien zijn. Hier wiki-NL over IFF, daar (.pdf) uitgebreid over IFF aanpassingen bij Defensie (F-16).

Buk M1-2 (muziek alert)