In België is een nieuwe de federale regering dichterbij gekomen. Dat komt wegens een doorbraak in de Vlaamse formatie. Een centrumrechtse regering is binnen handbereik en Di Rupo heeft het nakijken.
Een nieuwe Belgische regering. Het leek maandag tijdens de militaire parade ter gelegenheid van de Nationale Feestdag zo ver weg. De hele middag zat aftredend premier Elio di Rupo (PS) vlakbij koning Filip op de eretribune. Geregeld keek hij wat beduusd voor zich uit. Zou dit zijn laatste Nationale Feestdag zijn als premier? Voorlopig leek het antwoord op die vraag voor het grote publiek nog niet te komen. Maar de blik op zijn gezicht vertelde meer. Echter, officieel was federaal informateur Charles Michel van de Franstalig-liberale MR nog ‘aan het werk’ en officieel waren ook de Vlamingen nog ‘druk in de weer’ met de formatie van hun regering. Na de feestdag met kerkdiensten, fly overs en vuurwerk was er toch ineens een grote doorbraak: de Vlaamse-liberale Open VLD schoof aan bij de Vlaamse en federale formatie. Daardoor wordt een centrumrechtse federale regering mogelijk en is Di Rupo exit als premier. Hoe kon dit alles zomaar gebeuren?
Na het mislukken van de informatiepoging van N-VA-leider Bart de Weever kreeg de Franstalige liberaal Charles Michel de opdracht om als informateur een nieuwe regeringsformule te onderzoeken. Voor zijn aantreden was De Wever bijna vijf weken bezig geweest met het onderzoeken van een federale regering van zijn N-VA, de Vlaamse christendemocratische CD&V, de Franstalige liberalen van de MR en de Franstalige christendemocraten van de CDH. Uiteindelijk zei de CDH ‘non’ en klapte het plan. Verder bleek dat De Wever een maand lang door CDH-leider Benoit Lutgen aan het lijntje gehouden was. De christendemocraat verkoos een linkse regering met de PS van Di Rupo boven de rechtse droomcoalitie van De Wever en gooide de deur dicht. Hierna was het aan Michel om de scherven op te rapen, geen eenvoudige opdracht. Al gauw bleek dat de CDH echt niet meer wilde meedoen en dat naar andere formules gezocht moest worden. Er lagen twee opties op tafel: een tripartite-regering, waaraan de drie traditionele politieke families (christendemocraten, liberalen en sociaaldemocraten) van beide kanten aan de taalgrens meedoen; of een zogeheten rechtse Zweedse vlag-coalitie, waarin de N-VA, CD&V, Open VLD en slechts alleen de Franstalige MR zitting nemen. In de media wordt deze samenstelling gekscherend de ‘Kamikaze-coalitie’ genoemd, maar anderen verkozen de Zweedse vlag (geel voor de N-VA, het kruis voor de CD&V en blauw voor de MR en Open VLD) als benaming. Toch leek het erop dat Michel geen stap vooruit kwam:
Na een poosje werd echter bekend dat Michel discreet werkte aan een Zweedse formule en niet aan een tripartite. Dat heeft te maken met zijn eigen positie in Franstalig België, waar ook nog een formatie liep. De PS en CDH hebben zijn partij overal buitengesloten. Zo doet de MR vijf jaar lang niet mee in de Waalse regering en neemt het ook geen deel aan de Brusselse regering. Voor Michel is de Zweedse variant dus de enige mogelijkheid op regeringsinvloed en die kans laat hij dus niet aan zich voorbij gaan. Maar om dit alles mogelijk te maken, moest er eerst nog veel water door de Maas en Schelde.
Om het Belgische politieke systeem te laten werken moeten alle regeringen het liefst van dezelfde politieke samenstelling zijn. Dit is gewenst om bestuurlijke blokkades te voorkomen, maar het is geen verplichting. Na de verkiezingen gingen de formaties op vijf regeringsniveaus van start. De Franstaligen kozen voor een combinatie van PS en CDH in Wallonië en van PS, CDH en de Franstalig nationalistische FDF in Brussel. In de hoofdstad volgde daarop een combinatie met de Vlaamse OpenVLD, CD&V en SP.A. Alles kwam binnen 1,5 maand rond. Ook de regering van de Duitstaligen kwam snel tot stand, waardoor alleen de federale en Vlaamse formaties nog open lagen. Naar Vlaanderen dan, waar de N-VA fors heeft gewonnen (meer dan 30 procent van de stemmen) en het CD&V groot genoeg was om aan te haken. De rechtse N-VA van De Wever had aan alleen een combinatie met het CD&V genoeg en mikte op een federale regering zonder de Vlaamse liberalen en met de Franstalige christendemocraten. Nadat die federale formule was mislukt kwamen de twee Vlaamse partijen een beetje vast te zitten. Het lukte om een regeerakkoord te smeden met een nagenoeg kloppende begroting, maar toch leek het er in de laatste week voor de nationale feestdag niet van te komen. De Wever beloofde voor 21 juli een Vlaamse regering. Hij kon die belofte echter vanwege amok tussen de onderhandelaars niet waarmaken. De sleutel voor het geheel lag in handen van de Vlaamse-liberale OpenVLD. Die partij voelde zich na de verkiezingen aan de kant gezet door N-VA en CD&V, en eiste om toch in de Vlaamse en federale regering te komen. Voorvrouw Gwendolyn Rutten gaf geen duimbreed toe en dat heeft haar partij geholpen. Afgelopen weekend gingen de anderen door de bocht: de Open VLD werd uitgenodigd om aan de onderhandelingtafel plaats te nemen op Vlaams en federaal niveau. Triomfantelijk maakten de leiders de doorbraak op 22 juli bekend:
N-VA-leider Bart de Wever is burgemeester van Antwerpen en heeft geen ambities om premier te worden van een federale regering. Ook is hij niet te porren om het minister-presidentschap in Vlaanderen over te nemen van de CD&V’er Kris Peeters. Dit wordt naar alle waarschijnlijkheid de politieke veteraan Geert Bourgeois (N-VA), die al sinds de jaren negentig meedraait in de Belgische politiek. Voor hem wordt het big shoes to fill, want aftredend minister-president Peeters van Vlaanderen heeft een uitstekende staat van dienst. Sinds 2007 leidde hij twee kabinetten en wist hij Vlaanderen economisch op koers te houden als een van de best presterende regio’s in Europa. Maar wat te doen met Peeters nu de N-VA in Vlaanderen de grootste is. Het is een publiek geheim dat Peeters al jaren de wens heeft om de Wetstaat 16 – het Belgische Torentje – als premier te betreden. Daarvoor heeft hij de politieke kennis en ervaring in huis. Ook ligt hij niet slecht bij de Franstaligen, hoewel hij zijn Frans nog wet iets moet bijspijkeren. Binnen een Zweedse vlag-combinatie van N-VA, CD&V, MR en Open VLD zou Peeters echter niet in aanmerking komen voor het premierschap, want de traditie wil dat de grootste politieke familie de eerste minister levert. In dit geval zouden dit de liberalen zijn, want samen zijn MR en Open VLD de grootste. Toch lijkt het Peeters te worden. Het CD&V heeft zijn huid aan de Open VLD waarschijnlijk duur verkocht. In ruil voor het premierschap van Peeters mogen zij instappen in een Vlaamse en federale regering. Het vertrouwen in de persoon Peeters moet bij de liberalen dus groot zijn. Ook, gelet op de statuur van Peeters, leek het geen haalbare strategie om hun politieke zwaargewicht Maggie de Blok naar voren te schuiven als premier. Zij behaalde in haar eentje de meeste voorkeurstemmen en is een soort Vlaamse Erica Terpstra.
Na de bekendmakingen van dinsdag bevorderde koning Filip informateur Michel tot federaal formateur. Tegelijkertijd werd ook Peeters aangesteld als formateur, waardoor de toekomstige tandem van de Zweedse coalitie al zichtbaar is. Peeters zou dan premier worden en Michel wordt dan de vicepremier. Dit is een prima verdeling tussen de Vlamingen en Franstaligen. Nu gaat het snel. Zo heeft CDH-voorman Lugten al meteen te kennen gegeven niet mee te willen doen aan de Zweedse optie. Zijn deelname is definitief uitgesloten. Ook de sociaaldemocratische partijen PS van Di Rupo en en SP.A van Bruno Tobback bereiden zich voor op een federale oppositierol. Voor Tobback is het een hard gelag: hij zit ook in Vlaanderen in de oppositie en staat dus bijna overal vijf jaar lang buiten spel. Verder heeft N-VA-leider De Wever aan Michel beloofd om vijf jaar lang niet aan ‘communautaire guerilla’ te doen – met communautair wordt in België alles bedoeld dat te maken heeft met de politiek tussen de gemeenschappen. Maar er liggen nog wel wat adders onder het gras. Zo zijn in Franstalig België voornamelijk centrum linkse coalities aan de macht, waardoor het straks moeilijk samenwerken zal zijn tussen de centrumrechtse federale regering en de regeringen in Wallonië en Brussel. Voor de hoofdstad wordt het iets minder lastig, omdat ook de Open VLD en het CD&V daar aan de regering meedoen. Voor Wallonië, waar een linkse combinatie van PS en CDH komt, wordt het een grote uitdaging om hun socialistische politiek staande te houden bij een zo duidelijke rechtse regering op federaal niveau.
Elio di Rupo (PS) heeft reeds aangegeven niet beschikbaar te zijn als minister-president van Wallonië, een functie die hij in het verleden al eens heeft vervuld. Partijgenoot en rechterhand Paul Magnette gaat die baan opvullen. De enige optie die hem nog rest is het premierschap van een tripartite-regering indien de Zweedse vlag-combinatie er toch niet komt. Die kans lijkt klein. Maar in de Belgische politiek moet je niets uitsluiten. Formaties uit het verleden laten zien dat voor de hand liggende coalities er uiteindelijk niet kwamen vanwege weeffouten of onenigheid tussen ego’s. Op internationaal gebied heeft Di Rupo in de 2,5 jaar dat hij premier was veel vrienden gemaakt. Eind augustus komen de regeringsleiders van de EU weer bijeen om te beslissen over de samenstelling van de nieuwe Europese Commissie. Ook de posten van de Europese president en EU-minister van Buitenlandse Zaken moeten nog worden ingevuld. Aangezien de aftredende president een Belg is – ex-premier Herman van Rompuy – komt Di Rupo niet voor die post in aanmerking. Op het EU-ministerschap van Buitenlandse Zaken maakt hij wel kans. Hij is Franstalig, dit vinden de Fransen fijn, en sociaaldemocraat. Zo kunnen de christendemocraten dan opnieuw de EU-president leveren. En stel nou dat Di Rupo de post van Buitenlandse Zaken niet krijgt, dan kan hij altijd nog proberen om Eurocommissaris namens zijn land te worden. In dat geval krijgt hij wel geduchte concurrentie van de huidige Belgische eurocommissaris Karel de Gucht, die ogenschijnlijk door wil gaan in de commissie. Maar dat zullen we dan weer moeten zien…
