Alle pogingen in de afgelopen decennia om echt vrede te brengen tussen Israëliërs en Palestijnen zijn gestrand. Het is verwonderlijk dat in een tijd dat internationale relaties steeds belangrijker worden, de opstellers van de diverse vredesinitiatieven blijven vasthouden aan een oplossing in natiestaten. Er zijn alternatieven denkbaar. Zo zou de mogelijkheid onderzocht kunnen worden van één federatie of confederatie voor het Heilige Land met twee volledig autonome deelstaten: Israël en Palestina.
In november 1947 bepaalde de Verenigde Naties door middel van resolutie 181 dat het Britse mandaatgebied Palestina verdeeld zou moeten worden in een Joodse en een Arabische staat. Het gevolg van deze beslissing is bekend; de Palestijnse Arabieren en de landen van de Arabische Liga waren tegen het delingsplan en nog geen half jaar later riep Ben-Gourion de staat Israël uit, enkele uren voordat het Brits mandaat over Palestina afliep. Direct daarna volgde de aanval van de Arabisch buurstaten en de Onafhankelijkheidsoorlog eindigde met een groter Israël en het uitblijven van een Arabische staat in Palestina. Bijna 67 jaar na dato zijn we vele oorlogen verder en is er nog steeds geen licht aan het eind van de tunnel.
Het grootse probleem, zeker historisch en emotioneel gezien, is de status van Jeruzalem, maar niet minder groot zijn de vraagstukken van de terugkeer van de miljoenen Palestijnse vluchtelingen van buiten Israël en de Bezette Gebieden, de Joodse nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever en in de Gaza-strook en de uiteindelijke grensafbakening van de twee staten. Opvallend is dat in een tijd waarin nationale dimensies minder belangrijk zouden moeten worden, denk aan het proces van de Europese integratie en de globaliserende economie, de initiatiefnemers van de diverse vredesplannen niet verder kijken dan naar negentiende-eeuwse oplossingen voor de conflicten tussen volken: namelijk iedere strijdende partij een volledig eigen staat geven.
Daar komt bij dat de internationale gemeenschap na het einde van de Koude Oorlog helemaal niet happig is op nieuwe staatvorming, denk aan de oplossing die is gekozen na de oorlog in Bosnië. In het oude denken zouden er op de Balkan drie kleine staatjes zijn gevormd, maar de politieke wereldleiders realiseerden zich dat een dergelijke oplossing niet zou bijdragen aan een duurzame vrede. Denk ook aan de afloop van Kosovo-crisis waarbij de Kosovaren niet dat kregen waar ze op hoopten, namelijk een eigen staat. Waar wel naar wordt gestreefd zijn regelingen die vergaande autonomie geven, maar steeds binnen bredere multinationale territoriale grenzen.
Er is een alternatief voor de twee-statenmodeloplossing in het Midden-Oosten en dat is het concept van de federatie waarbij volgens de definitie sprake is van een duurzame vereniging van verschillende tot op zekere hoogte zelfstandige staten tot één staatsrechtelijk geheel. Het grote voordeel van een dergelijk model is dat er geen rigide grenzen hoeven te worden getrokken om bevolkingsgroepen uit elkaar te halen en ook betwiste hoofdsteden hoeven niet te worden gedeeld. In België hebben Walen en Vlamingen een eigen parlement en eigen regering met vergaande eigen bevoegdheden.
Bovendien zorgt het federatieve model ervoor dat Brussel niet in tweeën hoeft worden gedeeld. Andere succesvolle federaties zijn Canada, de Bondsrepubliek Duitsland en de Verenigde Staten. En, meer terug in de tijd was onze Republiek der Verenigde Nederlanden een toonbeeld van federale kracht. Overigens is er nog een lossere variant mogelijk: de statenbond oftewel de confederatie.
Zwitserland is daarvan een voorbeeld. Een federatie Israël-Palestina zou ook betekenen dat de meer dan een miljoen Arabieren die wonen is Israël zelf en de honderdduizenden Joden die wonen op de Bezette Gebieden en op de Gaza-strook in een federale staat kunnen blijven wonen waar ze nu wonen. In één federatief model voor het Heilige Land is er één centrale regering met Jeruzalem als centrale hoofdstad, maar hebben de Israëlische en Palestijnse deelregeringen – waarschijnlijk ook allebei in Jeruzalem – vergaande eigen bevoegdheden. Ook het vraagstuk van de meer dan twee miljoen Palestijnse vluchtelingen zou met een federaal model makkelijker op te lossen zijn.
Een idealistische, naïeve oplossing? Wellicht, maar de preoccupatie met het tweestaten-model heeft totnogtoe ook weinig opgeleverd, bovendien zal een Palestijnse staat op de Westelijke Jordaanoever en de Gaza-strook weinig duurzaam zijn, omdat de Palestijnen eenvoudig weg niet dat land krijgen waar ze conform het verdelingsplan in 1947 wel recht op zouden hebben, denk alleen al aan een groot stuk in wat nu het noorden van Israël is. Bovendien zullen de Palestijnen blijven terugkomen op de afspraken die staan in VN-resolutie 194 dat de Palestijnse vluchtelingen het recht op terugkeer geeft.
Belangrijke vraag is of de Israëlisch ooit bereid zijn hun land onderdeel te laten zijn van een federale staat? Voor het beantwoorden van die vraag moeten we terug naar de oorsprong van het zionisme. Chaim Weizmann, de latere eerste president van Israël, was een overtuigd zionist, maar daarbij dacht hij niet zozeer aan een volledig onafhankelijke Joodse staat. Net als in de Balfour’s Verklaring van 1917 was het hem om een veilig ‘nationaal tehuis’ voor de Joden te doen. Sterker in datzelfde jaar 1917 was hij de initiatiefnemer van een plan dat moest leiden tot een vriendschapsverdrag tussen een Joods-Palestina en de Arabische Palestina. Ook de Arabische leiders die in 1947 tegen het VN-delingsplan waren, waren wel voorstander van één overkoepelende staat in Palestina met een evenredige vertegenwoordiging door de verschillende bevolkingsgroepen.
Voordat we straks als wereld ons zelf voor de gek houden met een tijdelijke oplossing van een tweestatenmodel, hoop ik dat de hoofdrolspelers die het conflict proberen op te lossen met meer creativiteit naar alternatieve oplossingen durven te kijken. In het belang van een veilig Israël en een veilig Palestina. Hoe gek het ook klinkt we zouden dus eerst terugmoeten naar resolutie 181 uit 1947, de resolutie die in 1998 werd aanvaard door de PLO. Daarin werd niet alleen gesproken over een onafhankelijke Joodse én Arabische staat, maar ook over het feit dat die twee staten verenigd zouden moeten worden in één economische gemeenschap. En, ook over een internationaal VN-bestuur (corpus separatum) voor Jeruzalem voor een periode van tien jaar. Oplossingsrichtingen die misschien wel een betere routekaart naar de vrede opleveren dat de plannen die nu steeds op tafel komen.
