Een asbak. En een vleugel. Dat had deze aflevering van Zomergasten helemaal afgemaakt. In dat opzicht is de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) een bedreiging voor de Nederlandse cultuur. Reinbert de Leeuw schijnt een fervent shagroker te zijn, het is niet meer dan onmenselijk iemand vervolgens drie uur lang in een studio te laten zitten zonder hem te laten opsteken. De overwegingen van de VPRO geen asbak neer te zetten zijn echter duidelijk: niet nog een keer zo’n brute inval, heeft eindredacteur Peter van Ingen ongetwijfeld gedacht. Plus: niet roken maakt chagrijnig, maar daarover later meer. En dan de vleugel: De Leeuw is onder meer pianist! Hoe mooi was het geweest als hij een zelfgekozen fragment had kunnen becommentariëren door zijn handen het klavier te laten beroeren?
Deze man ís namelijk muziek. Als tiener hoorde hij het werk van Chopin in het Amsterdamse Concertgebouw en hij dacht: “Dat moet ik ook.” Zijn studie Nederlands was een tijdelijke onderbreking van het pad naar zijn levensdoel want hij wist naar eigen zeggen al die tijd: “Ik moest naar die muziek.”
Opvallend was dat De Leeuw met enige geringschatting sprak over één van zijn eigen professies: het dirigentschap. Theaterregisseur Johan Simons sloot vorig jaar augustus zijn eigen Zomergasten af met een fragment van De Leeuw die de Gurre-liederen van Anton Schönberg dirigeerde. Simons zag in de beelden van de zichtbaar ploeterende De Leeuw een ‘engel die opstijgt’ en ‘pijn die samenkomt’. Met een afsluitende verzuchting: “Het is volbracht.” Het is jammer dat Wilfried de Jong die opmerkingen De Leeuw niet voorhield toen het lijdend voorwerp over het dirigentschap zei: “Het gaat om de muziek, het is een zwaar overschat beroep.”
Dat het Leeuwenhart harder klopt voor de componist bleek ook uit het fragment uit de documentaire Imperfect Harmon waarin ‘avant-garde componist’ Louis Andriessen samen met chef-dirigent van het Koninklijk Concertgebouworkest Mariss Jansons in een week tijd een wereldpremière uit de grond probeert te stampen. Dat verloopt niet al te soepel, de beelden van de bijkans kokhalzende violiste- pure afschuw in haar ogen over het stuk dat zij moet spelen – sprak boekdelen. Maar ze kon op geen enkele vorm van clementie van De Leeuw rekenen. “Daar ben je niet voor (-) je moet eerst alles doen het zo goed mogelijk te krijgen. Iedere muzikant bestaat bij de gratie van wat de componist gemaakt heeft.”
Terug naar dat roken of juist het ontbreken ervan. De kijker zag de sadistische kant van presentator Wilfried de Jong na het fragment van het optreden van John Cage uit 1960. Cage speelde zijn compositie Water Walk (incluis a mechanical fish) in een spelshow van CBS uit 1960 genaamd I’ve Got A Secret. Dit was helemaal in lijn met het door de De Leeuw gekozen thema: vernieuwers in de muziek. Komt bij dat Cage een leerling is van De Leeuw’s held Schönberg dus die cirkel was mooi rond. “ Muziek is het produceren van geluid”, duidde De Leeuw het optreden van Cage. Waarop De Jong kwam met zijn opmerking over het geluid van het vloeipapier tijdens het draaien van een shagje. Au.
Of die opmerking de aanleiding was voor De Leeuw om zijn rauwe kant te laten zien, weten we niet maar het werd genieten. Deze aardige welbespraakte – en –denkende zeventiger bleek namelijk met een brok rancune te kampen waar stervoetballer Robin van Persie nog een puntje aan kan zuigen. Wat is het geval? Vorig jaar kwam een biografie over hem uit die hij zou autoriseren. Muziekjournaliste Thea Derks had er zeven jaar aan gewerkt maar De Leeuw wilde zijn handtekening er niet onder zetten.
Met tegenzin sprak hij over de kwestie:
“Tijd niets gehoord en opeens ligt dat boek er. (-) Ik had nooit een zin gezien, ik had geen idee. (-) Dat kan ik niet gezegd hebben, dat heb ik never ooit gezegd (- )Er staat veel te veel onzin in. (-)Er stonden lacunes in. (-) Onzin. (-) Dat ik met een kalasjnikov in de hand njet stond te roepen.”
En later toen De Jong de actrice/zangeres Barbara Sukowa uit de biografie citeerde – De Leeuw was verliefd op haar geweest en had liederen van Schubert en Schumann voor haar gearrangeerd – zei hij: “Ik wantrouw alle quotes die uit die biografie komen.”
Hier zat een man die zo min mogelijk over zijn privéleven kwijt wilde. De verwende kijker die méér wilde weten over de achtergrond van deze muzikale alleskunner kreeg het lid op de neus. U begrijpt, een deel van deze aflevering was dus een perfecte advertentie voor Derks’biografie Reinbert de Leeuw, mens of melodie. Vandaag voor 23:00 uur besteld, morgen in huis.
Het avond-college over vernieuwers in de muziek werd afgesloten met Bach’s Erbarme dich wegens ‘hors concours’. Sluitstuk van een drie uur durende muzikale reis maar De Leeuw’s queeste was nog niet ten einde: “Als je van muziek zou kunnen zeggen wat het was dan was je gauw klaar.”
“Het raadsel kan niet opgelost worden”, besloot de 75-jarige.
