Op 3 juli kondigde de president van Iraaks-Koerdistan aan een referendum te willen houden over Koerdische onafhankelijkheid. Op 9 augustus demonstreerden Koerdische Nederlanders in Den Haag tegen ISIS. De 35 miljoen Koerden zijn het grootste volk zonder staat. Zij hebben een lange, bloedige geschiedenis die duizenden jaren teruggaat, maar de huidige politieke situatie van de Iraakse Koerden heeft haar wortels in de jaren twintig van de vorige eeuw.
De Koerden was al een staat beloofd door het Verdrag van Sèvres in augustus 1920. Dit nieuwe land zou bestaan uit verschillende delen van Iran, Irak en Turkije. Het verdrag was een grote vernedering voor de Ottomaanse heersers. Hierdoor kregen de Turkse rebellen onder leiding van Mustafa Kemal de wind in de zeilen en dat betekende het einde van het Ottomaanse Rijk. In juli 1923 werd het Verdrag van Lausanne gesloten ter vervanging van het verdrag van Sèvres. Voor een onafhankelijk Koerdistan was geen plaats meer. Koerdisch nationalisme was echter allesbehalve dood.
In de decennia erna vochten de Koerden in Irak verschillende oorlogen uit. De belangrijkste politieke partijen in Iraaks-Koerdistan komen uit deze strijd voort. De huidige regeringspartij KDP – de Koerdische Democratische Partij – werd opgericht in 1946 door Mustafa Barzani (1903-1979). Mustafa Barzani leidde de partij in twee Koerdisch-Iraakse oorlogen. Het eerste conflict duurde van 1961 tot 1970, het tweede conflict van april 1974 tot maart 1975. De Tweede Koerdisch-Iraakse oorlog werd verloren door de KDP, hetgeen resulteerde in het ontstaan van de Patriotische Unie van Koerdistan: de PUK. De leider van de PUK werd Jalal Talabani (geboren 1933) die eerder onder Mustafa Barzani vocht. In de tweede helft van de jaren 70 werd Iraaks-Koerdistan verscheurd door drie partijen: Irak onder leiding van Saddam Hoessein, de KDP onder leiding van Mustafa Barzani en de PUK onder leiding van Jalal Talabani.
Ondertussen brak in 1979 een revolutie uit in het buurland Iran. De shah werd in februari 1979 afgezet en Ruhollah Khomeini werd de nieuwe heerser van Iran. De Iraanse Koerden hadden de revolutie gesteund in de hoop meer regionale autonomie te krijgen, maar daar kwam niets van terecht. De meeste Koerden zijn soennieten en zouden nauwelijks rechten hebben onder het nieuwe sjiitische bewind in Teheran. Er werd al snel hevig gevochten en in 1980 brak ook de Iraaks-Iraanse oorlog uit die de Koerden van Iran en Irak in twee kampen splitste. Iraanse Koerden vochten aan de zijde van Irak mee tegen Khomeini. De KDP – nu geleid door Massoud Barzani(foto), zoon van Mustafa Barzani – en de PUK steunden Iran en vochten tegen Saddam Hoessein. In 1988 werd de vrede getekend tussen Irak en Iran. Maar Saddam was nog niet klaar met de Koerden.
In Iraaks-Koerdistan was de al-Anfal campagne van start gegaan. Al-Anfal is een verwijzing naar het achtste hoofdstuk uit de Koran. Onder leiding van Ali Hassan al-Majid werden 180.000 Koerden vermoord door vuurpelotons, artilleriebombardementen, luchtaanvallen en gifgasaanvallen. Deze afschuwelijke genocide leverde al-Majid de bijnaam ‘Ali Chemicali’ op. In januari 2010 werd al-Majid opgehangen voor genocide. In Nederland werd in 2007 Frans van Anraat veroordeeld tot 17 jaar gevangenisstraf voor medeplichtigheid aan oorlogsmisdaden. Hij had aan Saddam Hoessein grondstoffen voor gifgas geleverd.
Boven Iraaks-Koerdistan gold van 1991 tot 2003 een no-fly zone om de Koerden te beschermen tegen nieuwe gifgasaanvallen. Onderling werd echter van 1994 tot 1997 opnieuw gevochten tussen de KDP en de PUK. Sindsdien werkten de KDP en de PUK samen om Saddam te verdrijven. Na de inval in Irak werd Iraaks-Koerdistan een bijna volledig autonome regio. In de afgelopen jaren heeft de Koerdische regering goed samengewerkt met NAVO troepen. Honderdduizenden vluchtelingen zijn toegelaten tot Iraaks-Koerdistan. Er is een democratische gezindheid onder de Koerden en ook een hoge religieuze tolerantie, zeker in vergelijking met andere landen in het Midden-Oosten. De Peshmerga hebben tijdens de Amerikaanse aanwezigheid gevochten tegen radicale groeperingen. Ook vechten zij nu tegen het kalifaat van al-Baghdadi. Toen Iraakse troepen Kirkuk in de steek lieten, vulde de Peshmerga het gat op en verdedigde de stad tegen vijandelijke aanvallen.
Aan de andere kant hebben de gevechten tussen de KDP en de PUK diepe sporen nagelaten. Op dit moment is Massoud Barzani de president van de Koerdische autonome regio. Zijn neef Nechervan Barzani is de minister-president. De loyaliteit van de Peshmerga ligt niet bij de Koerdische overheid, maar bij politieke partijen. In feite hebben de KDP en de PUK hun eigen milities. De speciale eenheden worden geleid door Mansour Barzani. Hij is de zoon van de president. Een andere zoon, Masrour Barzani, leidt de geheime dienst. Dit heeft een desastreuze impact op de persvrijheid. De journalist Nabaz Goran was ontvoerd en gemarteld door de KDP omdat hij kritische artikelen schreef over de familie Barzani. Ook de oliegelden verdwijnen in de zakken van de KDP en PUK. Inmiddels is een derde partij, Gorran, onder leiding van Nawshirwan Mustafa opgestaan om verandering te bewerkstelligen. Gorran is op dit moment de tweede partij in het regionale parlement.
Er zijn goede historische, morele en strategische redenen om van Iraaks-Koerdistan een onafhankelijk land te maken. De tijd is er rijp voor. Maar nepotisme, corruptie, privémilities en een onvrije pers zijn niet de bouwstenen van een succesvolle, democratische rechtstaat. Ook moet er met Bagdad gepraat worden over Kirkuk. Een referendum zou uitkomst bieden. Het Westen zou de erkenning van een onafhankelijk Koerdistan moeten koppelen aan het stimuleren van democratie, persvrijheid en een vreedzame oplossing voor Kirkuk enerzijds en anderzijds privémilities en corruptie moeten ontmoedigen. Iraaks-Koerdistan verdient onafhankelijkheid, maar niet onvoorwaardelijk. Want als de macht geconcentreerd wordt in de familie Barzani ligt verdere destabilisatie in het verschiet, wat vooral ten koste zal gaan van de Koerden zelf.
