Bij de ingang kreeg iedereen een rood lintje uitgereikt. Of we deze wilden opspelden als teken van solidariteit met de AIDS-slachtoffers. Eerder dit jaar bezocht ik The Normal Heart, de Nederlandse versie van een succesvolle Broadway-productie die in Amerika overladen werd met prijzen. De musical was de eerste week van augustus terug in het DeLaMar Theater in Amsterdam en is in september en oktober in allerlei steden te zien. Het stuk toont hoe verstikkend eensgezind de homowereld is en hoe slecht dat uit kan pakken.
The Normal Heart gaat over de opkomst van de AIDS-epidemie in New York in de jaren tachtig. Een activist – Ned Weeks – ziet om zich heen de ene na de andere vriend ziek worden en sterven. Nadat hij eindelijk zelf zijn grote liefde heeft gevonden, bezwijkt ook die aan de ziekte. Naast dit persoonlijke relaas, gaat het toneelstuk over de beweging die Weeks met andere homo’s probeert op te zetten om de epidemie te bestrijden.
Dit stuk ademt de sfeer die Nederlandse homo’s van nu niet of nauwelijks kennen: verstoorde familierelaties, de angst je baan te verliezen en politici en media die een homo-thema het liefst negeren. Deze sfeer blijkt bepalend voor de beweging die opgezet moet worden. Er is geen kantoor, geen subsidie, geen mediaberichtgeving en geen politieke aandacht. Het theaterstuk toont de eeuwige angst voor afwijzing van homoseksualiteit. Die blijkt zeer relevant hoe de AIDS-epidemie (niet) wordt bestreden.
De geschiedenis van AIDS in Nederland werd ooit treffend beschreven door Annet Mooij. Haar boek Geen Paniek! laat zien dat de homobeweging bij de opkomst van de AIDS-epidemie fout zat: uit angst te worden gestigmatiseerd met deze ‘homoziekte’ wilde de homobeweging niet dat homo’s als risicogroep zouden worden aangemerkt. In de voorlichting moest duidelijk worden gemaakt dat iedereen AIDS kon krijgen, terwijl er statistisch alleen risico onder homo’s bestond.
De seksuele praktijken van homo’s in mannensauna’s en darkrooms werden door de AIDS-epidemie omstreden. In The Normal Heart wil de beweging tegen AIDS de boodschap dat er niet geneukt mag worden niet verspreiden. Neuken stond namelijk voor ‘de verworven vrijheid homo te zijn’, al was het ook extreem onveilig.
En zo kon gebeuren wat Mooij voor Nederland beschreef: “De homovoorlichting omvatte (…) nooit onomwonden condoompromotie” (p.76).
Hoofdpersoon Ned Weeks wordt in The Normal Heart dan ook uit de beweging gezet: hij wil als enige wijzen op de gevaren van anale seks.
Deze voorstelling gaat vooral in op de vraag of de burgemeester aandacht wil besteden aan de epidemie en subsidie wil geven. Dit illustreert nog een andere verstikkende roze consensus: te veel naar de politiek kijken. De beweging wil homo’s ‘niet voorschrijven hoe ze moeten leven’: zij wil vooral politieke oplossingen. Maar de politiek en de media konden de epidemie natuurlijk ook niet stoppen. Meer media-aandacht hielp bovendien niet als niet de juiste voorlichtingsboodschap werd verspreid. De bijdrage die homo’s zelf konden leveren bleef onderbelicht.
In het DeLaMar was het hele publiek solidair met een rood lintje en lachte iedereen om de herkenbare homo-grappen. De epidemie is door AIDS-remmers min of meer voorbij en dus lijkt het alsof homo’s niet meer na hoeven te denken over wat ze van deze zwarte periode kunnen leren. Die les zou kunnen zijn: de verstikkende consensus over wat goed voor homo’s is, is slecht. Het was beter geweest als de homobeweging destijds meer naar dissonante geluiden had geluisterd en niet alleen maar haar eigen gelijk had gepredikt.
Wat zou het prachtig zijn als de homobeweging deze les in zijn oren zou knopen op het moment dat homo’s weer massaal op boten in de Amsterdamse grachten gaan staan of beginnen te klagen over het gebrek aan roze profvoetballers. Ook bij die vastgeroeste debatten leveren afwijkende geluiden soms de beste inzichten op.
Dat de Amerikaanse schrijvers van The Normal Heart deze les niet benadrukken ligt in het conservatieve Amerika voor de hand, want daar hebben homo’s wellicht een andere strijd te strijden. Maar in Nederland had enige bewerking niet misstaan.
Nu blijft The Normal Heart bij de klaagzang die we al vaak gehoord hebben.
