De Nederlandse Luchtmacht heeft de afgelopen tien jaar de rol van een tactische luchtmacht gespeeld: het heeft voornamelijk gezorgd voor ondersteuning aan grondtroepen in Afghanistan en Irak. Zowel Nederlandse als internationale troepen hebben luchtsteun gehad van de F-16AM’s in de vorm van bombardementen, het beschieten van tegenstanders met het boordkanon en door middel van show of force (laag vliegen over het strijdveld in de hoop tegenstanders af te schrikken).
Echter, door aanhoudende bezuinigingen is het totale aantal inmiddels geslonken naar 61 F-16’s (waar het aantal vroeger in de 200 lag) en heeft Nederland tegenwoordig enkel vier van deze jachtvliegtuigen beschikbaar voor operaties in het buitenland.
De F-16 is echter niet de enige optie voor de luchtmacht om in te zetten. In 2000 zijn 30 AH-64D Apaches in dienst gekomen. Deze aanvalshelikopters hebben in het verleden al op een goede wijze diensten verricht in Irak en Afghanistan. Tegenwoordig zijn ze operationeel in Mali voor de internationale MINUSMA missie. De vloot heeft in al deze jaren slechts een Apache verloren tijdens een trainingsmissie in Nederland.
Wat betreft de rest van de helikoptervloot is het minder rooskleurig. Door de vele bezuinigingen op Defensie is er flink gesneden in het aantal helikopters: de meeste Cougars zijn de deur uit, de Marine zag zijn Lynx helikopters vertrekken nog voordat opvolger de NH-90 in dienst kwam en de AB-412 Search and Rescue helikopters worden ook met de komst van de NH-90 afgedaan (met als gevolg dat het patiëntenvervoer van de Waddeneilanden door Defensie ook komt te vervallen).
Zoals voor zoveel Europese luchtmachten is de JSF de straaljager voor de toekomst. Nederland heeft er 37 in bestelling bij Lockheed Martin met een prijskaartje van 4,5 miljard euro. Doordat de JSF zoveel kost hebben andere onderdelen binnen Defensie simpelweg minder geld te besteden. Minister Hennis-Plasschaert heeft in een radio-interview met BNR aangegeven dat het Nederlandse defensiebudget zal krimpen van 1,25 procent van het bnp in 2014 naar een schamele 1,15 procent in 2017.
De toezegging van 100 miljoen euro door het kabinet zorgt er nog niet in de verste verte voor dat Nederland in de buurt komt van de internationaal afgesproken grens van 2 procent bnp. Om maar niet te spreken van de 4 procent die de VS uitgeven.
Daarbij komt nog eens dat de luchtmacht slechts vier JSF’s beschikbaar zal hebben voor inzet over de grenzen. Dit betekent dat als er een straaljager van deze vier kapot gaat de inzetbaarheid flink zal beperken. Het valt daarom te betwijfelen in hoeverre er gesproken kan worden van een effectieve inzet in NAVO verband.
Een ander punt is het (financiële) risico dat Nederland loopt wanneer deze dure vliegtuigen worden ingezet voor troepen op de grond. Laat staan of deze moderne technologie überhaupt nodig is tegen een vijand dat maar weinig moderne wapens tot zijn beschikking heeft, zoals in Afghanistan.
De Nederlandse luchtmacht heeft met de Apache een alternatief om luchtsteun te geven. Als er gekeken wordt naar de kosten dan kan er voor een ongeveer acht Apaches gekocht worden. Tien JSF’s minder en Nederland heeft twee tot drie keer zoveel Apaches. Het vliegen van de Apache is per uur ook goedkoper dan de JSF.
Qua inzet kan de Apache ook handiger zijn dan de JSF. De moderne straaljager is weliswaar vele malen sneller maar heeft een grotere cirkel om het doelwit nodig om in de lucht te blijven. De Apache daarentegen kan op relatief kleine afstand alles in de gaten houden met zijn camera’s en sensoren en doet daarbij beter werk dan de snel vliegende JSF.
Dichterbij betekent natuurlijk wel gevaarlijker omdat de Apache dan een grotere kans heeft om binnen bereik van vijandelijk vuur te komen. Hoewel Nederlandse Apaches weinig schade hebben opgelopen hebben de Amerikanen wel degelijk verliezen geleden in Irak. In 2003 zette de Amerikaanse landmacht 31 Apaches in boven Karbala. Fouten tijdens de voorbereiding en een planning die op het laatste moment verschoof resulteerde in twee neergeschoten helikopters en van de teruggekeerde 29 Apaches kon er slechts een meteen weer vliegen.
De Apaches waren met gemiddeld 15 tot 20 gaten doorzeefd met kogels. Toch geeft dit voorbeeld maar weer aan hoe enorm goed de Apache tegen een stootje kan. Het zit vol met back-up systemen en de ontwerpers hebben er hun best voor gedaan om de piloten zo goed mogelijk te beschermen.
Aan de andere kant heeft de JSF natuurlijk ook zijn voordelen. Zoals al eerder gezegd heeft het een veel grotere snelheid dan de Apache en deze laatste kan niet in de lucht bijgetankt worden. De Apache kan echter wel externe tanks meenemen voor meer brandstof en dus een groter bereik. Dit gaat natuurlijk wel ten koste van het aantal wapens dat het zonder tanks kan meenemen: in een typische configuratie neemt de gevechtshelikopter acht Hellfire geleide raketten en twee “pods” met ongeleide raketten mee naast de standaard 30 millimeter boordkanon.
Maar zelfs met vier Hellfires en een pod raketten is de Apache nog steeds een geduchte tegenstander tegen Taliban-achtige tegenstanders. Een oplossing om de helikopter toch zonder externe tanks te laten vliegen is door zogenaamde Forward Arming and Refueling Points (soort van tankstations maar dan ook voor de bewapening) dichter bij de frontlinie te plaatsen. Iets van met een JSF onmogelijk kan.
Hoewel de JSF echt wel een plek heeft binnen de toekomst van de Nederlandse luchtmacht, vooral wanneer het ingezet moet worden in vijandelijk luchtruim, kan de heersende tunnelvisie er wel voor zorgen dat de luchtmacht minder goed ingezet kan worden voor internationale missies.
En aangezien Nederland toch maar een beperkt aantal JSF’s kan betalen is het logischer om te blijven investeren in alternatieven zoals de Apache. Zo kan de luchtmacht een veel grotere bijdrage leveren aan NAVO missies dan vier straaljagers. Ongeacht hoe geavanceerd de JSF ook is.
Lieuwe de Vries en Ruben Veenstra schrijven over militaire onderwerpen.
