De uitslag was tot circa 5 uur vanochtend niet te voorspellen. In het begin leek de ‘Nee’- campagne geslaagd. Kleine kiesdistricten en Orkney’s hadden in meerderheid tegen onafhankelijkheid gestemd.
Maar de marges waren niet zo groot als soms gedacht. De eerste verrassing was Inverclyde (met een relatief grote plaatst als Paisley), ten zuiden van Glasgow. Verwacht werd een kleine meerderheid vóór, het werd een kleine meerderheid tegen. Dundee stemde met 57 procent vóór, maar dat was toch minder dan verwacht. Midlothian (oa. Dalkeith, Musselburgh) en East-Lothian (oa. Haddington) ten zuiden van Edinburgh en Stirling (ten Westen van Edinburgh) stemden tegen, maar met veel meer stemmen dan verwacht.
Er viel geen peil op te trekken. Zeker geen partijpolitiek peil. Districten met een afgevaardigde van de SNP in de parlementen stemden toch tegen onafhankelijkheid. De commentatoren en analytici van de BBC hadden het maar moeilijk met de duiding. Langzaam druppelden de middelgrote steden zoals Aberdeen, Perth binnen. Vrijwel allen stemden tegen.
Het was lang wachten op de grote steden. Daar zou de beslissing hoe dan ook vallen, door de grote aantallen geregistreerde stemmers. Glasgow was de eerste grote stad en stemde vóór. Maar de marge met 53 procent was bij lange na niet genoeg. Kort na zes uur vrijdagmorgen, met nog maar enkele uitslagen te gaan, kondigde de BBC aan dat de einduitslag ‘NO’ zou zijn. Edinburgh stemde zoals verwacht tegen en met het resultaat van Fife was het pleit even na 7 uur definitief beslecht.
In totaal uiteindelijk: ca. 55 procent NEE, 45 procent JA.
Formeel wordt de officiële uitslag vanmiddag in het centrale stembureau in Edinburgh bekend gemaakt.
Opmerkelijk was de hoge opkomst. Vrijwel overal was de opkomst ver boven de 80 procent, gemiddeld bijna 85 procent, een record. Sinds 1951 zijn er niet zoveel mensen in Schotland naar de stembus gegaan. De kwestie leefde dus in elk geval wel.
In ieder geval heeft SNP-leider zijn belofte van 10 jaar geleden gehouden: er is een referendum geweest over onafhankelijkheid. Nu moet de conservative premier Cameron met de billen bloot en zijn gedane beloften aan de Nee-stemmers gaan nakomen. Meer devolution, met meer macht (inclusief bevoegdheid om rechtstreeks belastingen te heffen) naar het Schotse parlement.
Daar gaat de rest van het Verenigd Koninkrijk niet zomaar mee akkoord. Wat voor Schotland geldt zal ook voor Engeland, Wales en Noord-Ierland moeten gelden (ongeacht of ze daar in Cardiff en Belfast op zitten te wachten.)
Waar de rest van de Unie niet mee akkoord zal gaan is dat alles bij hun blijft bij het oude terwijl Schotland meer Home Rule krijgt. Of de beloftes van Cameron in The Daily Record, gesteund door een gepassioneerde ex-premier Gordon Brown met zijn eigen beloften ook de reden is geweest voor een deel van de ‘Nee’-stemmers om daadwerkelijk tegen te stemmen blijft gissen. Misschien was het zonder die beloften ook wel zo gegaan.
Het is niet te zeggen waarom de Schotten in meerderheid in de Unie willen blijven. Misschien was het wel de angst, de onzekerheid van de sprong in het diepe. Het winnen van onafhankelijkheid is ook het verliezen van levenslang bekende instituties en een ‘way of life‘. Schotland voelt zich misschien toch meer Brits dan menigeen dacht. We zullen het nooit weten. Wat we wel weten: het Verenigd Koninkrijk blijft verenigd. Maar nooit meer zoals het was.
Veel (Schotse) politici van de grootste partijen (Labour, Conservative, LibDem en SNP) waren op de BBC opmerkelijk eensgezind in hoe ze de toekomst van de Unie zagen: een duidelijker gestructureerde federale unie. Of de Engelse regio’s dan ook meer autonomie moeten krijgen, daarover waren de meningen sterk verdeeld. Dat zal er wel niet van komen (sorry Cornwall en Yorkshire).
De debatten over de staatkundige toekomst van het Verenigd Koninkrijk zijn ook met een Schots ‘nee’ tegen onafhankelijkheid nog lang niet voorbij. Het gaat eigenlijk nu pas beginnen.
De boodschap die duidelijk is overgekomen, ook in Engeland en het parlement in Westminster, is dat de Unie broos is. Het is allang niet meer het soldide bouwwerk dat het 19e eeuw was. Het is aan achterstallig groot onderhoud toe. Later vandaag zullen alle kopstukken van de Britse politiek, Camron, Clegg en Milliband hun eigen gedachten hierover bekend maken. De teneur zal waarschijnlijk bij allen ongeveer hetzelfde zijn: blij dat de Unie dit heeft overleeft, maar er moet staatkundig iets gebeuren.
Het is dan ook niet onwaarschijnlijk dat dit de inzet van de verkiezingen volgend jaar zal worden. Het zal dan aan het nieuwe parlement in Westminster zijn om de Unie te hervormen en de beloften aan de Schotten na te komen. Gaat ze dat niet lukken dan blijft het spook van Schotse afscheiding het Verenigd Koninkrijk ronddwalen. Iets minder dan de helft, maar niet veel minder dan de helft van de Schotten is immers vóór onafhankelijkheid. De geest is wat dat betreft wel uit de fles en zal er niet makkelijk in terug te proppen zijn.
Dit geldt ook zeker voor de rest van onafhankelijksbewegingen in Europa. De Catalanen staan te springen om een referendum. Met deze uitslag in Schotland zal daar wellicht in Madrid niet eens meer zo afwijzend naar worden gekeken, gesteld dat ze op eenzelfde wijze campagne kunnen voeren. Maar er zijn meer volken die met spanning hebben gekeken naar Schotland vannacht.
Het momentum voor onafhankelijkheidsbewegingen in heel Europa is aangewakkerd. Als Schotland had gekozen voor onafhankelijkheid hadden die wellicht nog meer wind in de zeilen gehad, maar ze zullen dit referendum aangrijpen om in elk geval ook dat recht te krijgen om over hun eigen lot te beslissen.
De EFA (European Free Alliance), een federatie van nationalistische partijen, is daar warm pleitbezorger voor. Het zal in Brussel met argusogen worden bekeken, maar juist door het Schotse ‘nee’ tegen onafhankelijkheid zou de kans dat meer landen hun minderheden een referendum willen toestaan wel eens kunnen zijn toegenomen. Wat dat betreft heeft het Schotse referendum misschien meer losgemaakt dan ze in Groot-Brittannië hebben vermoed.
Lees ook: Alles wat je wilde weten over Schotland en het referendum maar nooit durfde te vragen
Lees ook: Zou Schotland een onafhankelijk land moeten worden?
Lees ook: 5 redenen waarom Schotland wel/niet onafhankelijk wordt
