Menno Tamminga behoort tot de economiegoeroes van NRC Handelsblad. Zijn precieze status is wat schimmig, volgens zijn LinkedIn-profiel bekleedt hij al ruim twintig jaar de functie van ‘redacteur maatschappelijk middenveld’, maar volgens het colofon van zijn krant is hij inmiddels gestegen tot de ijle Olympus der Commentatoren. Een man van gezag, kortom. Een man ook met een uiterst comfortabel dienstverband bij een bedrijf dat voor een belangrijk deel drijft op het werk van hooggespecialiseerde freelancers, zelfstandigen die ook bij NRC Handelsblad al sinds jaar en dag geconfronteerd worden met immer krimpende freelance-budgetten. Dat betekent op zijn best hetzelfde werk leveren voor minder, of tegen dalende beloning ook nog minder werk. Iets waar liefst niet over gesproken wordt – “voor jou tien anderen”, dat werk. Dat weerhield hem er echter niet van om op dinsdag 23 september een column te schrijven onder de titel: Is het einde van zzp’er als troetelkind nabij?.
Daar keek ik van op. Als zelfstandige heb ik van alles meegemaakt, maar troetelkind heb ik me nog nooit gevoeld. Lezen dus maar, en dan blijkt al gauw dat Tamminga in de waan verkeert dat zelfstandigen, of zoals hij ze noemt, zzp’ers, door de overheid vertroeteld worden. Dat is een schandelijke misstand, want, zo praat hij troetelministers Dijsselbloem, Asscher en Kamp na, die gaan over de zelfstandigen, de bijdrage van zelfstandigen aan de economie is nihil, mogelijk zelfs negatief.
‘Laten Dijsselbloem, Asscher en Kamp (ambtenarenschaaltje 21, eindejaarsuitkering nog tijdens de crisis, in 2009, verhoogd naar 8,3 procent, goudgerande voorzieningen, terugkeergarantie, enzovoort) eerst eens kijken hoe het daarbuiten in de echte wereld toegaat’
Daar keek ik alweer van op. Hoe kunnen mensen die onder snoeiharde omstandigheden geheel op eigen kracht en voor eigen rekening en risico vaak hoogwaardig gespecialiseerd werk verrichten en daarmee aan de maatschappij bijdragen, nu de economie schaden? Anders dan werknemers moeten zelfstandigen zelfs hun zelfgespaarde pensioengeld opeten voordat ze een bijstandsuitkering kunnen aanvragen. Ook als hun nood een direct gevolg is van bezuinigingen bij de overheid, waar zij part nog deel aan hebben. Laat Dijsselbloem voordat hij zoiets zegt, en Tamminga voordat hij de minister napraat, eerst eens becijferen wat zelfstandigen zonder personeel nu eigenlijk reëel bijdragen.
Daar is best een grove, maar min of meer bruikbare maatstaf voor te vinden: de btw, die niet voor niets ‘belasting toegevoegde waarde’ heet. Hoe groot is de fractie van de totale btw-afdrachten die door zelfstandigen zonder personeel wordt ingebracht? Dat geeft een aardige, zij het verre van volledige indruk van wat zelfstandigen bijdragen aan de economie, en dan laten we hun inhoudelijke bijdrage aan wetenschap, kunst en cultuur, en aan de kwaliteit van het leven (denk aan de zorg) nog maar helemaal buiten beschouwing.
‘Hoe meer subsidiegeld erin zit, des te beroerder gaan ze met hun personeel om, ook als ze die als freelancer op (verboden) stukloon gezet hebben’
Nog hoger gingen mijn wenkbrauwen toen tot me doordrong hoe ongeremd respectloos Tamminga namens de drie ministers tegen zelfstandigen tekeerging. Sukkels zijn het volgens hem, nog te stom om een werkloosheiduitkering te versieren: “Je kunt wel zeggen dat de werkloosheidscijfers daarom onderschat worden”.
De zelfstandige is een “politiek troetelkind” en een verwende profiteur vanwege “fiscale bevoordeling ten opzichte van werknemers” – dat gaat natuurlijk over het enige recht van zelfstandigen dat werknemers niet toevalt: die lullige zelfstandigenaftrek. Kortzichtige, visieloze krabbelaars zijn het bovendien, want “de doorsnee-zzp’er mist de ambitie van een doorsnee-entrepreneur om rap te groeien”.
Stiekeme onderkruipers, die zich eerst gedwongen laten ontslaan en dan: “Reken maar dat velen van hen zich als zzp’er weer (willen/moeten) laten inhuren door hun oude werkgever”.
En dan zijn ze ook nog lastposten die “geen plus voor de economie” zijn en met chips en bier op de bank hangende luiwammesen: “Een zzp’er is tevreden als zzp’er. Bestemming bereikt.”
Deugt er dan helemaal niets aan zelfstandigen? Nou ja, tussen neus en lippen door geeft Tamminga nog net met lange tanden toe dat ze zichzelf “gaande en staande” houden.
Wat Tamminga voor het gemak vergeet is dat het juist de zelfstandigen zijn die vrijwel de volledige rekening van de crisis gepresenteerd kregen én betaald hebben. En groot deel van de ruim 300.000 zelfstandigen die er in de afgelopen zes, zeven jaar zijn bijgekomen, zijn mensen wier baan hun door de crisis en de bezuinigingen van de overheid ontnomen werd. Een deel toont het initiatief om er bij gebrek aan banen op eigen kracht wat van te maken, maar er zijn er ook heel veel die inderdaad simpelweg gedwongen worden om tegen lagere tarieven en onder veel slechtere voorwaarden hun oude werk te blijven doen.
Dat soort misselijke praktijken zijn, net als tijdelijke sjoemelcontracten, vooral een specialiteit van de overheid en semioverheid – de zorg, het onderwijs, de omroepen: hoe meer subsidiegeld erin zit, des te beroerder gaan ze met hun personeel om, ook als ze die als freelancer op (verboden) stukloon gezet hebben. Het half miljoen zelfstandigen dat al voor 2008 actief was, zag grote delen van hun opdrachtenportefeuilles wegbezuinigd worden vanwege de Nederlandse obsessie om koste wat kost werknemers te sauveren. Dan praten we niet over een paar procentjes inkomensverlies maar over tientallen, soms vele tientallen procenten.
Al die zelfstandigen, gedwongen of uit eigen vrije wil en overtuiging, zijn mensen die niet hun hand ophouden maar hun eigen broek. Wat is daar mis mee? Met welk recht durft Dijsselbloem te stellen dat zelfstandigen “de groei van werkgelegenheid en innovatie” beperken omdat ze geen personeel in dienst willen en kunnen nemen? Met welk recht eist Tamminga in zijn kielzog dat ze zelfstandigen ook nog anderen aan een baantje helpen?
Laten Dijsselbloem, Asscher en Kamp (ambtenarenschaaltje 21, eindejaarsuitkering nog tijdens de crisis, in 2009, verhoogd naar 8,3 procent, goudgerande voorzieningen, terugkeergarantie, en zo voort) en Tamminga (ook riant salaris, nooit een cent ingeleverd vanwege de crisis en schitterende bescherming en secundaire arbeidsvoorwaarden, altijd op tijd naar huis) eerst eens kijken hoe het daarbuiten in de echte wereld toegaat. Laat ze maar eens beginnen met af te zien van die misplaatste term zzp’er.
Aan een zelfstandige ontbreekt niets behalve veel rechten en een beetje waardering. Dan beloof ik namens heel zelfstandig Nederland dat we noch Dijsselbloem, noch Asscher, Kamp of Tamminga ooit voor initiatiefloze loonslaaf zullen uitmaken, hoezeer zij allen hun veilige en comfortabele bestaan ook te danken hebben aan al die anderen die voor zichzelf zorgen.
