Deze week leek het erop dat Artur Mas, de president van Catalonië, de handdoek in de ring gooide. Hij liet maandagavond, nadat de partijen vergaderd hadden, weten dat hij een illegaal referendum niet zag zitten. Onafhankelijkheid is het nieuws van de dag in deze autonome regio van Spanje en het nieuws kwam dan ook hard aan. De meerderheid wil zich afscheiden van Spanje en hopen op een betere Catalaanse toekomst. Het leek even alsof dat niet meer door kon gaan, maar er komt een alternatief: een officieus referendum.
Ruim anderhalve week geleden werd het decreet, een Catalaans staatsrecht, ondertekend door president Mas. Dit decreet is echter direct op advies van de centrale regering in Spanje vijf maanden opgeschort door de Hoge Raad. De rechter zal nu beide partijen moeten aanhoren, de Generalitat (Catalaanse regering) en de centrale regering in Spanje. Naar het verleden kijkend blijken deze dergelijke complexe kwestie maanden, zo niet jaren, te duren en het is zeer onwaarschijnlijk dat dit positief zal uitvallen voor Catalonië.
Ondertussen komt november steeds dichterbij en dus moesten er deze week knopen worden doorgehakt, en dat is gebeurd. Artur Mas stelde een alternatief referendum voor; een publieke enquête, een niet-bindende volksstemming, ofwel: een officieus referendum. Dat heeft de Hoge Raad nog niet verboden en hiermee schijnt Mas geen gezichtsverlies te leiden. Iedereen boven de 16 jaar zou mogen stemmen en er zullen 20.000 vrijwilligers beschikbaar zijn om het geheel mogelijk te maken. Het voorstel viel niet direct in goede aarde bij de andere partijen. De eensgezindheid van enige weken geleden was even ver te zoeken.
Donderdag 12 december jongstleden werden de Catalanen het eens over de inhoud van een volksstemming. Zij waren eruit: 9 november 2014 zouden er twee vragen worden gesteld: ‘Wilt u een Catalaanse staat?’ en ‘Wilt u dat deze staat onafhankelijk is?’. De centrale regering in Spanje, premier Mariano Rajoy was het nooit eens met een dergelijke stemming en hamerde erop dat het tegen de grondwet is. Het hele jaar deden er verschillende leuzen en hashtags op Twitter en posters de ronde, onder andere: #SISI (jaja), #Volemvotar (wij willen stemmen) en #9N (9 november de dag van het geplande referendum).
Tot aan november is het niet ongewoon om #sisi op de vraag of je mee gaat lunchen te krijgen. Elke dag gaat het over hun toekomst, hun volksstemming en hun identiteit. Gisteren veranderde #9N echter in #9NGameover of #9NFail. De separatisten zagen hun droom in rook opgaan, totdat Artur Mas vandaag zijn alternatief uitlegde en, zo leek, zijn eigen positie probeerde te redden. De waan van de dag dus, maar waarom is het zo belangrijk?
De afgelopen drie jaar is de groep separatisten aanzienlijk gestegen. Op dit moment bedraagt de groep Catalanen die zich wil afscheiden van Spanje 54.7%. De drang voor onafhankelijkheid bestaat als sinds mensenheugenis. In 1916 formuleerde Woodrow Wilson, de achtentwintigste president van de Verenigde Staten, het begrip ‘zelfbeschikkingsrecht’. Dit betekent dat elk volk zelf mag bepalen onder welk soevereiniteit zij willen behoren. De confederalistische leus “Deux Nations” komt uit Québec en behoort tot de onafhankelijkheidsgroep uit Canada. “Alba gu bràth” betekent “Schotland voor altijd” en uit het Schots nationalistisch gevoel.
Zij hebben onlangs hun referendum gekregen en de meerderheid wil toch deel blijven uitmaken van het Verenigd Koninkrijk. “Voor een Duitsland zonder Beieren” is één van de slagzinnen van de Beierenpartij die onafhankelijkheid van het rijkste en meest succesvolle deelstaat van Duitsland nastreeft. “Echt. Onafhankelijk.” kondigde Gerolf Annemans, voorzitter van de partij Vlaams Belang, aan. En om ons kikkerland niet te vergeten: “It moat oars”, volgens de Fryske Nasjonale Partij. Verschillende landen met dezelfde drang; onafhankelijkheid. Gevoel is een van de vele redenen waar het omdraait. Daarnaast spelen vaak economische, culturele en taalkundige argumenten een belangrijke rol.
Op 11 september 2014 demonstreerden er volgens de ‘Guàrdia Urbana de Barcelona’ (de gemeentepolitie) 1,8 miljoen Catalanen voor onafhankelijkheid. Al beweren Spaanse organisaties en –media dat het er veel minder zijn geweest. Een helder beeld krijgen in tijden van velen voor- en tegenstanders is bijna onmogelijk. Een van de redenen waarom zij zich willen afscheiden van Spanje is hun culturele historische achtergrond, dat sterk verbonden is met de datum 11 september. Na de val van het kasteel van Cardone op 11 september 1714, aan het einde van de Spaanse Successieoorlog, schreef Filips V van Spanje de Decret de Nova Planta uit. Daarmee werd de zelfstandigheid van Catalonië volledig afgeschaft en werd Castiliaans als officiële taal opgelegd. De Catalaanse cultuur was niet meer, althans mocht niet meer en de Catalanen verloren hun constitutie. Door het opkomend nationalisme, het zogenaamde catalanisme in de 19e eeuw, veranderde 11 september van een trieste dag die deed denken aan de ‘val van Barcelona’ in 1714 naar een feestdag waarop de Catalaanse taal en cultuur gevierd worden. De diada de Catalunya is de trots van deze nog steeds autonome regio van Spanje.
Op 9 november aanstaande zal er dus uiteindelijk gestemd worden, alleen op andere voorwaarde dan dat men bedacht had. Daarna zullen er hoogstwaarschijnlijk en zeker als het aan de linkse Catalaanse partij ERC ligt, verkiezingen worden uitgeschreven met als enige kernpunt ‘onafhankelijkheid’. Volgens Mas is het ondoordacht om verkiezingen vóór deze datum uit te schrijven, juist nu moeten we eerst weten of we een meerderheid hebben. Mas: “De politieke partijen kunnen een deel van de oplossing zijn of een deel van het probleem, het is aan hen om te beslissen welke rol ze willen spelen. We gaan vooruit, niet zo verenigd als eerst, maar vooruit.”
Een echt debat tussen de voor- en tegenstanders vindt tot nu toe nog steeds zeer minimaal plaats. Men wil eerst weten of ze kunnen gaan stemmen en dan beginnen zij pas met de campagnes. Of er onafhankelijkheidscampagnes openen nu het referendum niet officieel zal zijn, is nog onbekend. Het proces heeft nog een heel lange weg te gaan, maar als het de separatisten zal lukken, zullen zij hoogstwaarschijnlijk, in tegenstelling tot de Schotse separatisten, wel winnen. Hoe meer de Catalanen worden genegeerd door de Spaanse premier Mariano Rajoy, hoe meer er zich aansluiten bij de onafhankelijkheidsstrijd. Ook al is het referendum op 9 november aanstaande officieus, men zal officieel weten hoe veel Catalanen zich werkelijk willen afscheiden van Spanje.
Sophie Schiphorst is freelance journalist en woont in Barcelona
