Sinds Staatssecretaris Sander Dekker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap het zwaard van Damocles boven de publieke omroep heeft gehangen buigt een koor van wijsneuzen zich over de vraag: wat is nu een programma dat typisch bij de publieken hoort, en welk format is puur commercieel. Zo ook Bert Huisjes, baas van de publieke omroep WNL, opperhoofd van de zogenaamde ‘rechtse’ tv.
Best lastig nog om Berts doopceel te lichten, want op zijn Linkedin staat alleen zijn huidige functie. Zou ie iets te verbergen hebben? Hoe dan ook, van tv heeft Huisjes geen enkel benul, gezien zijn uitspraken in het AD. Bert heeft gelukkig nog wél in de gaten dat Boer zoekt Vrouw een ‘datingprogramma’ is en volgens hem hoort het programma daarom dan ook thuis bij de commerciëlen.
Maar Bert gaat nog een stapje verder en vervolgt in het AD: “Laat bijvoorbeeld maar eens zien hoe zo’n melkveehouderij van die boer werkt”.
Ook hieruit blijkt dat onze visionair nog geen seconde van Boer zoekt Vrouw heeft gezien. Een typisch voorbeeld van een roeptoeterende mediaman die te graag zijn stem wil laten horen, maar die op geen enkele manier in staat is om een tv- programma naar behoren te analyseren. Ik leg u uit waarom niet.
In augustus 2004 werd ik benaderd voor de functie van eindredacteur Boer zoekt Vrouw. In België al een grote hit, maar daar hadden wij hier geen weet van, want de Belgische, betere variant van Yvonne Jaspers, was alleen bij de VTM (Vlaamse Televisie Maatschappij) te bewonderen. Ook commercieel en toentertijd niet te ontvangen in Nederland.
Toen we met het programma begonnen, hebben we eerst grondig research gepleegd op het fenomeen boeren. Hoeveel zijn er, waar zitten ze, hoe oud zijn ze en in welke sociale context leven ze. Puur journalistieke arbeid dus. Daarna heb ik me verdiept in de agrarische media en stuitte ik op voor mij totaal onbekende titels als Oogst en Boerderij. Vakbladen voor de branche dus.
In die bladen werd al op de voorhand van de hoge toren geblazen dat we “Big Brother op de boerderij” wilden maken, terwijl we nog geen millimeter hadden gedraaid. De bekende vooroordelen over ‘Hilversum’. “Arrogante klootzakken die je voor paal willen zetten, over de rug van de naïeve boeren, alles voor de kijkcijfers.”
Ook de boeren zelf waren tijdens de voorbereiding buitengewoon wantrouwig, vooral toen ze een zogenaamde quitclaim moesten tekenen. Daarin staan de sancties beschreven die je te wachten staan als je plotsklaps de show wil verlaten of zonder toestemming van de producent op eigen houtje contact met de media zoekt.
Ik reed stad en land af om de boeren persoonlijk voor te bereiden op het komende project en ik wees hen op het belangrijke feit dat de impact van het programma wel eens heel groot zou kunnen zijn.
En zo geschiedde, zoals u en ik weten. Het programma werd een megahit en het toenmalige team werd zelf ook overvallen door de torenhoge kijkcijfers. Per week kregen we er 500.000 kijkers bij. Kom daar nog maar eens om tegenwoordig.
Ons programma werd vooral gewaardeerd omdat het pure, naturel tv was. Geen opsmuk, geen manipulatie van kandidaten, geen voorgeproduceerde scènes. We werkten vanuit een voorlopig basisscript maar we pasten ons direct aan als de reality een onverwachte richting uitging. Als een fly on the wall registreerden we het wel een wee van de datende boeren.
Een zeer belangrijk onderdeel van het bijna documentair gedraaide programma, hier komt ie meneer Huisjes, was het in kaart brengen van het boerenbedrijf. In onze keuzes hadden we van tevoren al bepaald dat we een zo’n breed mogelijk scala aan agrarische bedrijven aan de kijker wilden laten zien. Niet alleen leuk, maar ook buitengewoon leerzaam voor de kijker. De criteria van de publieke omroep pur sang.
Natuurlijk dook de commercie direct op ons project. Iedere slager in Nederland wilde wel een foto van een boer op zijn toonbank met een Unox-worst in zijn hand. En iedere talkshow wilde heel graag een boer aan tafel, om hem aan de tand te voelen over zijn eerste schreden op het liefdespad.
De producent en ik schermden de boeren volkomen af van de gretige buitenwereld. Niet alleen om ze te beschermen tegen bijvoorbeeld de roddelbladen maar ook om de integriteit van het populaire programma zo goed mogelijk te bewaken. Ook een doelstelling van de publieke omroep, lijkt me zo, meneer Huisjes.
Toen de serie was afgelopen, we eindigden met maar liefst 3,2 miljoen kijkers, was de hele agrarische wereld in één keer om. Weg vooroordelen, lovende recensies in de vakbladen en het allerbelangrijkste: we hadden het imago van de boer én het boerenbedrijf aanzienlijk verbeterd. Boer zoekt vrouw had bijgedragen aan het positieve beeld van het agrarische bedrijf. Dus de research vooraf had zijn vruchten afgeworpen.
Toen de serie een vervolg kreeg en het best scorende programma bleef, maar liefst tien jaar lang, werden de belangen voor de producent en de KRO steeds groter. De merchandising stak de kop op, de ster van Jaspers steeg en de boeren waren tijdens de rit al volop te zien in RTL Boulevard, DWDD, kranten en tijdschriften.
Ik zag ook ineens een luchtballon ‘spontaan’ landen op het erf, dus de makers waren lekker aan het fröbelen en produceerden zelfverzonnen scènes ter plekke. Weg realiteit, weg naturel tv, alles voor de kijkcijfers.
Ordinair uitventen van succes heet dat en ook daar maakt de publieke omroep zich schuldig aan. Toen Jaspers in DWDD met haar theeserviesje begon leuren, wat het programma een boete van 50.000 euro opleverde, was het hek van de dam. “Het vertonen en aanprijzen van het servies heeft geleid tot een boete van 50.000 euro voor de VARA”, aldus NU.nl op 13 maart 2012. Op dat moment was Boer zoekt Vrouw al een commercieel programma.
Huisjes heeft volkomen gelijk dat een programma, waarbij alle betrokkenen door het megasucces hun zakken vullen en zichzelf verrijken, direct naar RTL of SBS doorgesluisd kan worden. Laat je dan maar sponsoren door veevoederbedrijven, producenten van landbouwmachines en melkinstallaties. Voor Jaspers ook lucratief, want én haar honorarium gaat als een speer omhoog én haar bijverdiensten, als ze met haar Volkswagenbusje nieuwe vestigingen van AH en de JUMBO moet openen.
Moraal van dit verhaal? Als het Commissariaat voor de Media, dat zichzelf nog steeds als waakhond ziet van de publieke omroep en de ethische regels constant moet bewaken, harder had opgetreden tegen dit soort uitwassen, kan Boer zoekt Vrouw moeiteloos bij de KRO blijven. Nu is het te laat. Want door die laksheid is het onderscheid tussen een publiek product en een commercieel tv-programma voor de kijker op geen enkele manier meer waar te nemen. Alles is al heel lang inwisselbaar. De kijker ziet alleen dat de show door een ander poppetje wordt gepresenteerd. Maar ook dat went op den duur.
Als Dekker echt iets wil bereiken zal hij rigoureus te werk moeten gaan. Dus alles en iedereen doorlichten, in en rond Hilversum, zelfs het Commissariaat voor de Media, dat al jarenlang volop steken laat vallen.
