Velen zijn het eens dat de politiek transparant hoort te zijn. Transparantie is ‘het hart van de democratie’ en zorgt voor een kenbare, ontvankelijke en betrouwbare overheid. In een parlement moet duidelijk zijn wie, waarom, welk standpunt inneemt over wat, en wie welke compromissen sluit om welke reden. Het kenmerkende aan het Europees Parlement is dat het op papier zo transparant is als burgers zouden wensen, maar dat het in de praktijk slechts transparant is voor insiders. Of zelfs dat niet.
Vrijwel elke vraag over het Europees Parlement levert lange antwoorden op. Nooit is een antwoord in een woord of zin te geven. Twee voorbeelden laten dat zien. Waar gaat het Europees Parlement precies over? Dit zou transparant moeten zijn voor de burger zodat deze zijn Europarlementariërs kan aanspreken op hun beslissingen.
De burger zou kunnen denken dat de EU geen buitenlands beleid heeft en ook niet over abortus gaat. Buitenlands beleid is hooguit een zaak van regeringsleiders en zeker niet van het Europees Parlement. Over abortus gaat Europa al helemaal niet. Europarlementariërs hebben hier niets mee van doen. Of toch wel?
Sophie in ’t Veld (D66) schetst het gebrek aan eenduidige antwoorden: “Wij maken geen abortuswet, dat doen de lidstaten. Maar abortus is wel een aspect van Europees beleid. We hebben humanitair beleid, bijvoorbeeld in Syrië. Daar worden vrouwen in vluchtelingenkampen massaal verkracht. De vraag is dan of zij een abortus aangeboden mogen krijgen.”
In ’t Veld: “De Europese Commissie financiert abortus niet onder druk van de katholieke kerk en de Amerikanen. Wij gaan als Europees Parlement wel over de begroting en over geld voor humanitaire hulp. En dus moeten wij ook een standpunt innemen of met dat geld abortus bekostigd mag worden.”
Het gebrek aan eenduidige antwoorden geldt ook bij het belangrijkste politieke principe in Europa: het compromis. Deze zijn voor insiders transparanter dan voor de buitenwacht. Het is bovendien helemaal onduidelijk welke Europarlementariërs een belangrijke stem hebben gehad in bepaalde compromissen en welke niet.
Over het nut van compromissen is weinig discussie. “We werken in Nederland toch ook met coalities en compromissen?” vraagt In ’t Veld. “Dat kan niet anders als je een gefragmenteerd partijlandschap hebt. Ik vind wel: het moet duidelijk zijn wat je standpunt is en wat het compromis is. Maar daarom moet je eerst een standpunt innemen en daarna moet je pas onderhandelen.”
Juist die onderhandeling is niet helder. Niet alle Europarlementariërs zijn even belangrijk. In ’t Veld is vice-fractievoorzitter van de liberale fractie ALDE: “Je hebt een bepaalde positie, je hebt een bepaalde naam en een netwerk opgebouwd. Die positie gebruik je om invloed uit te oefenen. Ik weet dat ik een kleine zeventig man achter me heb. Dat heeft Marcel de Graaff van de PVV niet. Als ik iets zeg, wordt daar wel naar geluisterd, al voelt het raar om dat van jezelf te zeggen.”
Voor buitenstaanders lijken dit wellicht details, maar dat zijn het niet. Op welke beslissingen kan men Europarlementariërs afrekenen? Over welke thema’s hebben ze echt iets te zeggen? Als ze machteloos zijn, kun je ze dat aanrekenen?
De kloof met de formele transparantie van het Europees Parlement kan niet groter zijn. Zo wijzen sommigen graag op de zeer uitgebreide website. Bas Eickhout (GroenLinks) heeft gelijk als hij zegt: “Alle argumenten die ik gebruik staan op internet. Al mijn amendementen van de afgelopen vijf jaar kun je daar terugvinden.”
Hartstikke transparant dus, maar alleen als je bereid en in staat bent hier al je vrije tijd mee te vullen. En dan blijft Europa op onderdelen niet transparant, want Europarlementariërs moeten soms nog een hele strijd voeren om de transparantie te vervolmaken, of wat daarvoor door moet gaan.
In ’t Veld: “Waar ik me de komende jaren sterk voor ga maken zijn de zogeheten trilogen, waarbij het Parlement in een heel vroeg stadium op het niveau van de parlementaire commissie een standpunt inneemt en op basis daarvan gaat onderhandelen met de Raad en de Europese Commissie. Dat is een systeem waar we vanaf moeten. Politieke standpunten moet je innemen in een openbaar debat. Op basis daarvan ga je onderhandelen. Dat moet niet achter gesloten deuren gebeuren. Als er namens het Parlement is onderhandeld kun je bijna geen ‘nee’ meer zeggen.”
En zo zien we dat transparantie in het Europees Parlement een puzzel is: in de praktijk hebben burgers heel veel kennis nodig om het politieke proces te doorgronden maar dan blijven er kwesties bestaan die voor niemand transparant zijn. En dat allemaal bij een instelling die in Brussel ‘kampioen transparantie’ is. In ‘t Veld: “Het Parlement heeft binnen de Europese instellingen een heel groot voordeel op de andere, namelijk dat wij in het openbaar vergaderen. Er zijn hier in Brussel veel gremia die wat mij betreft meer transparantie zouden mogen betrachten.”
Onbekend Parlement is een serie van Chris Aalberts over het Europees Parlement.
