In november 2006 leed de PvdA onder leiding van Wouter Bos een verpletterende verkiezingsnederlaag. Van de aanloop naar deze verkiezingen en de daaropvolgende ontknoping is voor Nederlandse begrippen uniek beeldmateriaal vastgelegd in de vorm van de Wouter Tapes.
Deel twee van deze tapes belicht onder andere de reactie van Bos op het drama van 2006. Tegenover zijn campagneteam verklaarde Bos dat hij geloofde dat “het slagveld wat hier is aangericht niet meer te verklaren valt uit fouten en foutjes, er is veel meer aan de hand.”
Om hem heen stonden mensen die zich maanden, jaren kapot gewerkt hadden en nu met lege handen stonden. Het minste wat Bos kon doen was hen vertellen dat het in ieder geval niet aan persoonlijke fouten had gelegen. Sympathiek gebaar.
Het probleem met de ontboezeming van Bos is dat er een kern van waarheid in schuilt die de PvdA nog steeds achtervolgt: er is veel meer aan de hand. De partij weet maar geen aansluiting te vinden op de behoefte van de kiezer aan een aansprekend verhaal. Bos vatte dat zelf mooi samen: “Ik wil het leven gewoon een beetje beter maken voor mensen. Maar dat is in het politieke discours niet groot genoeg, dat is geen visie.”
‘Er wordt met geen woord gerept over internationale aangelegenheden, over de loze beloftes van het kabinet inzake MH17, over radicale moslimjongeren, over jeugdcriminaliteit, over de andere oorzaken van het toenemende gevoel van onveiligheid’
Misschien realiseerde Bos zich het te laat, of was hij niet bij machte zijn idee om te zetten in een visie, of wilde hij het niet omdat hij niet geloofde in grandioze plannen. Het doet inmiddels niet meer ter zake want Bos heeft zijn leiderschap ingeruild voor een klein plekje in de vaderlandse politieke geschiedenis. Helaas lijkt zijn opvolger niets geleerd te hebben van zijn falen, want de PvdA verkondigt nog steeds dezelfde platgetreden retoriek.
Mooi voorbeeld daarvan is de speech die Diederik Samsom afgelopen zaterdag gaf voor de ledenraad van zijn partij. Het was een mengeling van boetedoening, geveinsd zelfvertrouwen en wat door moest gaan voor motivering van de troepen.
Eerst een constatering: de partij heeft een lastig verhaal. “Nee, het is niet altijd eenvoudig”, sprak Samsom onder andere. Want, stelde Samsom, “wij kiezen niet voor het gemakkelijke verhaal.”
Dat biedt enige hoop: zou Samsom dan toch begrepen hebben wat Bos bedoelde? Helaas. Samsom vervolgt: “Het gemakkelijke verhaal van niks doen.”
Prima, maar welke partij kiest daar dan wel voor? Iedere partij heeft plannen, iedere partij wil dingen anders doen. Holle retoriek, deel één.
Vervolgens somde Samsom alle valkuilen van de afgelopen twee jaar op. Op “het slechtst denkbare moment” voert de partij samen met de VVD pijnlijke maatregelen door. Dat moet, omdat “we al teveel goede momenten hebben laten passeren.”
Grapje zeker? Omdat je in het verleden gefaald hebt in te grijpen – lekker voor je voorgangers ook – moet het land nu een zure appel opvreten? Dat zal de kiezers warm maken voor de Provinciale Staten. Zeg dan gewoon waar het op staat: het gaat slecht met Nederland en met Europa dus moeten er maatregelen genomen worden. Punt. Dit soort drogrechtvaardiging voegt niets toe.
Samsom vervolgt met een ander stukje partijellende: teleurgestelde kiezers. “Torenhoge verwachtingen” hadden ze, omdat tijdens de campagne van 2012 “niets beloofd” was. Je moet er maar op komen: als je niets belooft verwachten mensen alles van je. Daar lag volgens Samsom de oorzaak van de eerste onvrede na de verkiezingen: de partij maakte niet waar wat mensen verwacht hadden – juist omdat de partij niets toegezegd had. Dat is logisch, want de PvdA heeft altijd “één allesbepalende belofte: dat het beter zal gaan.”
Lekker origineel, andere partijen kiezen er juist bewust voor dat het slechter zal gaan.
‘Misschien wordt het ook gewoon tijd de tent op te doeken. Bos had gelijk. Het is mooi geweest’
Omdat het nu nog niet beter gaat zijn de kiezers teleurgesteld. Die zijn in de belevenis van Samsom kennelijk te dom te begrijpen dat er zoiets bestaat als langetermijnplanning. Ja, niemand vindt het fijn nu ontslagen te worden – hetgeen dankzij de PvdA een stukje eenvoudiger is geworden – maar dat wil niet zeggen dat iedereen dan dus maar vanuit de waan van de dag leeft, of dat die waan van de dag bestaat uit enkel financiële zorgen.
De rest van het verhaal is in feite een verdediging van het gevoerde beleid van de afgelopen twee jaar op economisch gebied, een verantwoording van de gemaakte keuzes aangevuld met nog meer lege frasen. “Fouten erkennen” is daarbij de meest ironische, want dat doet Samsom niet. Ja, hij erkent dat in het verleden kansen gemist zijn om maatregelen te nemen die nu daardoor noodzakelijk zijn. Dat gaat alleen wederom om hervormingen in de zorg, in de sociale voorzieningen.
Er is meer dan dat. Sociale onrust beperkt zich niet tot werkgelegenheid, en daar laat de PvdA het – zoals altijd – afweten. Er wordt met geen woord gerept over internationale aangelegenheden, over de loze beloftes van het kabinet inzake MH17, over radicale moslimjongeren, over jeugdcriminaliteit, over de andere oorzaken van het toenemende gevoel van onveiligheid. Geen woord ook over de onvrede ten aanzien van de Europese Unie ook – stel je voor. In plaats daarvan blijft de PvdA navelstaren op een “het moet eerlijker” verhaal dat al zo oud is als de partij zelf.
Wat het des te schrijnender maakt is dat juist op het moment dat de PVV weer aan kop gaat in de peilingen de PvdA terugkeert naar dit uitgekauwde mantra, terwijl inmiddels duidelijk mag zijn dat het niet aansluit bij wat de kiezer wil. Het probleem is niet dat de partij een lastig verhaal heeft maar dat er, waar het er echt toe doet, gewoon geen verhaal is. Bos had gelijk, hier is veel meer aan de hand.
Samsom heeft aangegeven zijn politieke lot niet te verbinden aan de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen komend voorjaar. Het is voor de PvdA te hopen dat anderen binnen de partij het wel doen. Aan de andere kant, misschien wordt het ook gewoon tijd de tent op te doeken. Bos had gelijk. Het is mooi geweest.
