Deze week presenteerde Joost Niemöller zijn boek MH17 De Doofpotdeal. Volgens Niemöller weten we op dit moment niet wie de MH17 uit de lucht schoot: waren het de separatisten die aansluiting zoeken bij Rusland? Of waren het de Oekraïners? Het blijft ook na het lezen van dit boek onduidelijk, maar Niemöller laat overtuigend zien dat er reden is voor twijfel.
In zijn boek gaat Niemöller uitgebreid in op de twee visies over de oorzaak van de ramp. De Westerse visie waarin de separatisten de daders zijn staat lijnrecht tegenover de Russische visie die de Oekraïners als daders aanwijst. Aan beide kanten van het conflict bestaat er volgens Niemöller tunnelvisie: een rotsvast vertrouwen in het eigen gelijk. Maar beide visies blijken onzeker. Het technische bewijs wijst verschillende richtingen uit.
De Oekraïne is in dit boek nadrukkelijk een mogelijke dader. De kritiek van Niemöller komt erop neer dat omdat de Oekraïne een verdachte is, het Nederlandse OM geen geheime afspraken met het land had mogen maken. De huidige afspraken komen er volgens hem op neer dat als het onderzoek niet gepruimd wordt door Oekraïense politici, het niet naar buiten wordt gebracht. De Oekraïne kan dus nooit als dader uit het onderzoek komen. Neutraal is het onderzoek niet.
MH17 De Doofpotdeal is een provocatief boek met een ongemakkelijke vraag: hoe komt het dat velen in Nederland denken te weten dat de separatisten achter de aanslag zitten en hoe komt het dat men in Rusland een andere visie heeft? Zou het kunnen dat de Russen gelijk hebben? Hoe krijgen we eigenlijk een beeld van de MH17 en klopt dat beeld?
Niemöller gaat in op zowel technische informatie als bewijs uit de media. Veel van dat bewijs blijkt een onduidelijke oorsprong te hebben. Met name informatie die op sociale media te vinden is, blijkt zeker niet zo betrouwbaar als vaak wordt aangenomen. Met name de plaats en tijd waarop foto’s en video’s gemaakt zijn blijven onduidelijk. Traditionele media gaan vaak mee in de meest eenvoudige interpretaties die bij nadere beschouwing twijfelachtig zijn.
In Nederland denken de meeste mensen te weten dat de separatisten de MH17 neerschoten, maar na dit boek ontstaat daar twijfel over. De media blijken goed in het negeren van alternatieve interpretaties van de ramp, met name die van Russische zijde. Waarom ze dat doen, blijft in dit boek onduidelijk behalve de voor de hand liggende interpretaties dat de media vaak lui zijn.
We komen daarmee op de propagandaoorlog die bij dit soort gebeurtenissen altijd de kop opsteekt. Meerdere overheden komen met hun eigen versie van de werkelijkheid. De podcast Onder Mediadoctoren sprak hier onlangs over met Cees Hamelink, emeritus hoogleraar Internationale Communicatie aan de Universiteit van Amsterdam. Propaganda krijgt tegenwoordig nauwelijks aandacht, maar het fenomeen is juist actueler dan ooit, zo laat ook Niemöllers boek zien.
Propaganda gaat volgens Hamelink over het verspreiden van ideologie. Bij een conflict doen alle partijen eraan mee. Omdat objectieve informatie niet bestaat, is de enige manier om je goed te informeren zoveel mogelijk informatie te hebben van beide zijden. Journalistiek gezien betekent dit precies wat Niemöller doet: beide kanten bekijken en zo tegen de dominante opiniestroom ingaan.
Propaganda werkt het beste als het alomtegenwoordig is. Het volk moet ermee overtuigd worden dat een bepaalde visie juist is en dat daar geen twijfel over kan bestaan. Alternatieve interpretaties zijn dan ongewenst, maar als we de waarheid willen weten hebben we juist andere geluiden nodig.
Meer informatie over het boek van Joost Niemöller op de site van de uitgever.
Beluister hier de podcast van Onder Mediadoctoren over oorlogspropaganda.
