De bloeddorst van de Islamitische Staat is nooit een geheim geweest, niet in de laatste plaats door toedoen van de organisatie zelf. Door voortdurend beelden van onthoofdingen, kruisigingen en executies te verspreiden, hebben de IS-strijders al vanaf het begin van hun opmars in Syrië en Irak laten zien waar ze toe in staat zijn.
Maar het kon altijd nog erger. Zo bleek recentelijk uit het nieuws dat de organisatie nu zelfs kinderen martelt. Terroristische organisaties en gewapende rebellenbewegingen blinken zelden uit door hun zachtzinnigheid, maar de gruweldaden van de Islamitische Staat zijn zelfs naar de maatstaven van groeperingen als Al Qaida ongehoord.
Een voor de hand liggende verklaring voor deze wreedheid is de doelrationele: de beweging wil een islamitische staat vestigen en ziet dat agressie het juiste middel is om dit doel te bereiken. Immers, Irakese legereenheden slaan op de vlucht, de bevolking leeft in angst en lokale leiders besluiten, mogelijk tegen hun zin, om dan maar met de Islamitische Staat samen te werken.
Ook buiten Syrië en Irak heeft de organisatie garen gesponnen bij het harde optreden. De Islamitische Staat is onder radicale jongeren populairder dan Al Qaida en profiteert nog steeds van een grote aanwas van nieuwe recruten.
Maar hoewel het politieke doel uiteraard een rol speelt in de werkwijze van de Islamitische Staat, is de zaak hiermee niet afgedaan. Ook groepen als de Provisional IRA en de ETA hebben geweld gebruikt om de bevolking angst in te boezemen, maar zij zijn hierin nooit zover gegaan als de Islamitische Staat.
De noodzaak van intimidatie is dus niet voldoende om het optreden van de Islamitische Staat te begrijpen. Een ander punt dat de doelrationele uitleg problematisch maakt, is het gegeven dat het door het vele geweld juist moeilijker wordt om de islamitische staat te vestigen.
De wreedheden hebben een belangrijke rol gespeeld in het besluit van de VS, Frankrijk en andere Westerse landen om over te gaan tot het uitvoeren van luchtaanvallen, dus Al-Baghdadi en zijn mannen hadden er verstandig aan gedaan om zich iets in te houden.
De belangrijkste tekortkoming van de doelrationele verklaring is echter dat deze geen recht doet aan het enthousiasme waarmee IS-strijders geweld gebruiken. Het gejuich tijdens de executies en de lol die IS-strijders lijken te beleven aan het onthoofden van hun slachtoffers, doen vermoeden dat wreedheid voor de Islamitische Staat niet alleen een politiek instrument, maar ook een doel op zich is.
Hetzelfde geldt voor de manier waarop de groep met de eigen wandaden te koop loopt. Waar Al Qaida altijd voorzichtig is geweest met het tonen van de gevolgen van hun aanslagen, doet de Islamitische Staat er juist alles aan om de slachtingen en moordpartijen voor een zo groot mogelijk publiek te verheerlijken.
Het gaat de Islamitische Staat dus niet alleen om de politieke effecten, maar ook om de opwinding en de spektakelwaarde van het geweld, een drang die treffend is verwoord in de Batman-film The Dark Knight. De analyse van Batmans butler en assistent over de motivatie van The Joker zou even goed op de Islamitische Staat van toepassing kunnen zijn: “Sommige mensen zijn niet op zoek naar iets logisch, zoals geld. Ze zijn niet om te kopen, niet te intimideren, niet voor rede vatbaar en niet bereid tot onderhandelen. Sommige mensen willen de wereld gewoon in vlammen op zien gaan.”
Deze constatering heeft een aantal belangrijke consequenties. In de eerste plaats kan de wreedheid van de Islamitische Staat niet volledig op het conto van de Islam worden geschreven. President Obama en premier Cameron hebben onlangs opgemerkt dat de Islamitische Staat niets met de Islam te maken heeft, en hoewel deze uitlatingen voor een belangrijk deel door politieke correctheid zijn ingegeven, zit er zeker iets in. De Islamitische Staat geeft weliswaar theologische rechtvaardigingen voor zijn acties, maar hierbij staat religie eerder in dienst van de actie dan andersom.
Een tweede consequentie is dat het wegnemen van de voedingsbodem, een benadering die in Nederland onder meer door de SP wordt aangehangen, weinig soelaas biedt. Een beweging die drijft op geweld trekt strijders met een hang naar geweld aan, en het verbeteren van sociaal-economische omstandigheden zal hier weinig aan veranderen.
Bovendien weten we uit de profielen van de jihadreizigers dat het zeker niet in alle gevallen om kansarme of anderszins gemarginaliseerde jongeren gaat. Het is dus aannemelijker dat de leden van de Islamitische Staat zich aangetrokken voelen door het gewelddadige karakter van de organisatie dan dat ze de jihad zien als een uitweg uit een hopeloze leefsituatie.
Hoewel het goed zou kunnen dat de Islamitische Staat te veel vijanden maakt en zo zijn eigen graf aan het graven is, beschikt de organisatie over voldoende geld, mensen en wapens om de strijd vol te houden.
Des te belangrijker is het dus dat we een juist beeld hebben van wat de groep en de strijders drijft, en daarbij moeten we bedenken dat niet alles wat de groep doet, verklaard kan worden door het streven naar een islamitisch schrikbewind. We kunnen de Islamitische Staat pas echt begrijpen als we ons niet door de groep zelf wijs laten maken dat ze de strijd alleen maar voeren om Allah te dienen.
