Onlangs stelde schrijver Philip Huff in de Volkskrant dat de literatuur (uitgevers, recensenten, juryleden) vooral wordt gemaakt door oude mannen. Dit was een reactie op Joost de Vries zijn verzuchting dat jonge schrijvers niet moeten klagen. Beide schrijvers missen het punt. En zij staan daarin niet alleen. Jonge schrijvers scheiden tegenwoordig grotendeels apolitieke ontvoogdingsgeschiedenissen af. Lees das Magazin of ga naar Literaturfest. Bij jonge schrijvers is hooguit de toon rebellerend –en soms zelfs dat niet eens. Jonge literatuur is geen opstand tegen hiërarchie, hooguit tegen de eigen ondergeschiktheid. Het is kritiek op leeftijd en geslacht van recensenten, niet een bedenking bij de rol van recensies. 

De omissie van jonge scribenten komt goed uit door een vergelijking met Multatuli. De auteur over wie Elsschot schreef: “Uit zijn as is de hele moderne Nederlandse litteratuur opgeflakkerd”.
De auteur van Max Havelaar of de koffiveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappy, waarvan strekking is: “De Javaan wordt mishandeld!”.
De auteur die zelf over Max Havelaar schreef: “Het is geen roman. ’t Is eene geschiedenis. ’t Is eene memorie van grieven, ’t Is eene aanklagt, ’t Is eene sommatie!”.

‘Met politiek doel ik niet op ‘geëngageerd’, zoals het schrijven over woongroepen en asielzoekers genoemd wordt’

Deze politieke poëtica ontbreekt thans. Met politiek doel ik niet op ‘geëngageerd’, zoals het schrijven over woongroepen en asielzoekers genoemd wordt. Daar is niets tegen: De Woongroep en Dit zijn de Namen behoren mijns inziens tot de  beste romans van de afgelopen jaren. De romans verhalen echter over de maatschappelijk te begrijpen vertwijfeling van een Woongroep-bewoonster of de abjecte behandeling van asielzoekers, zonder daar als zodanig tegen te ageren. ‘Show don’t tell‘ is dan ‘Show, don’t protest‘.
Volgens Thorbecke moest de politiek zich niet met de kunst bemoeien en dat is in Nederland ook zo uitgelegd dat de kunst zich niet met de politiek bemoeit. En dus protesteren schrijvers tegen bezuinigingen op de eigen sector, maar niet tegen bezuinigingen tout court.

Maatschappelijke machtsverhoudingen

Max Havelaar daarentegen ging over de mishandelde Javaan en die mishandeling –en dat is de kern- moest stoppen. Het is die literatuuropvatting die wij niet meer kennen, soms niet eens meer herkennen. Om te variëren op Graa Boomsma: voor zover er nog Multatuli’s zijn wonen die in Amerika, waar politiek schrijven een rijkere traditie heeft dan hier.

De afwezigheid van politieke schrijvers zal verschillend gewaardeerd worden. Ik betreur het, zonder te willen stellen dat psychologiserende romans niet te appreciëren zijn. De Avonden, Blauwe Maandagen en In de Bovenkooi zijn schone romans. En ongetwijfeld zal de huidige generatie jonge schrijvers daar een nieuw meesterwerk aan toevoegen. Maar het zou ook prettig zijn als er weer eens een boek verschijnt als Max Havelaar, Dubbelspel of dan toch tenminste als Ik heb altijd gelijk of Titaantjes –beide benoemen maatschappelijke machtsverhoudingen, en berusten daar evenwel ook meteen in.

Hoe dat ook zij, de discussie over leeftijd, geslacht, huidskleur van kunstpauzen is er volkomen naast. De werkelijke discussie is wat literatuur vermag, niet  hoe de prijzen verdeeld worden of hoeveel sterren er in recensies gegeven worden, hoe important dat voor betrokkenen begrijpelijkerwijze ook is. Een Multatuli, Hermans of Arion wordt men niet door de de leeftijden van recensenten te tellen, maar door de mierenkolonie te beschrijven waarin die recensenten rondscharrelen. De mierenkolonie die maatschappij heet.