Het land was afgelopen week ter linkerzijde van het politieke spectrum weer eens te klein: PVV’er Machiel de Graaf kondigde aan alle moskeeën die ons mooie landje rijk is te willen sluiten. Chris Aalberts schreef hier al over framing en de voorspelbare reacties van tegenstanders van de PVV, Bas Paternotte merkte terecht op dat de PVV in feite niets nieuws zegt. Het leverde, zoals Paternotte eveneens opmerkte, wel weer een mooi stukje theater op. Want inderdaad, er is nog steeds geen fatsoenlijk weerwoord op dit soort opmerkingen van PVV-Kamerleden.
‘De opmerking van De Graaf (PVV) bood Lodewijk Asscher (PvdA) een uitgelezen mogelijkheid de incompetentie van zijn partij andermaal tentoon te stellen’
Dat gaat niet, mocht u dat nog niet begrepen hebben, van de Partij van de Arbeid komen. De opmerking van De Graaf bood Lodewijk Asscher, tegenwoordig spreekbuis van de partij, een uitgelezen mogelijkheid de incompetentie van zijn partij andermaal tentoon te stellen. Dat is gelukt. Volgens Asscher is De Graaf met zijn opmerking “nieuwe grenzen” over gegaan. Deze curieuze uitspraak kan twee dingen betekenen: of Asscher lijdt aan verregaande dementie en een voorliefde voor grandioos overdrijven, of hij speelt theater voor een steeds kleiner wordend publiek.
Linksom of rechtsom is het moeilijk Asscher serieus te nemen. De PVV is helemaal geen nieuwe grenzen overgegaan want de partij roept al jaren dat de islam een verderfelijke ideologie is. Het sluiten van de gebedshuizen is dan slechts een logische vervolgstap en kan onmogelijk als een verrassing of iets nieuws komen. Dat de partij de vrijheid van godsdienst nu uit het raam zou kieperen is tevens klinkklare onzin. De PVV ziet de islam als ideologie, niet als godsdienst, dus geldt vrijheid van godsdienst niet.
De wet op de vrijheid van godsdienst is sowieso een vreemde eend in de bijt, een soort staatsrechtelijk reliek. Vroeger, toen gelovigen van verschillende denominaties elkaar echt helemaal niet konden luchten en vrijwel iedereen tot een of andere stroming behoorde, had het nog zin wettelijk te garanderen dat een paap overal een paap mocht zijn.
Nederland was van oudsher een vrijhaven voor bijvoorbeeld Hugenoten, die in Frankrijk massaal over de kling gejaagd werden. Joden vonden in Nederland ook een betrekkelijk veilig thuis, hoewel dat voor zonderlinge figuren als Baruch Spinoza dan weer iets anders lag.
In 1798 werd dit principe gecodificeerd met de woorden “Geene burgerlijke voordeelen, of nadeelen, zijn aan de belijdenis van eenig Kerkelijk Leerstelsel gehegt.”
Daar kwam in 1801 bij dat kerkdiensten in het openbaar gehouden mochten worden, en dat – dit gold met name voor katholieken – openbare belijdenis gegarandeerd was.
De wet was van nut toen nog vrijwel iedereen in een of ander opperwezen geloofde. Dat geloof was dermate belangrijk dat mensen er bijzonder veel waarde aan hechten dat overal en altijd te mogen uitdragen, zoals – wederom – de katholieken in hun processies in het zuiden des lands. In het overwegend protestante Nederland werden de volgers van Rome met de nek aangekeken of met argusogen gevolgd, en keken de zwarte kousen met argwaan naar hun liberale broeders. Dat daar wettelijke bescherming voor kwam valt te begrijpen.
Het probleem met die bescherming werd door Gerard van het Reve treffend geïllustreerd. Die stelde, nadat de literaire omschrijving van seks met God als ezel tot veel ophef leidde, dat dat een uiting was van zijn eigen diepste geloofsovertuiging. Van het Reve zou veroordeeld moeten worden voor godslastering – een ander legislatief hoogtepunt uit de Nederlandse geschiedenis – maar dat feest ging niet door omdat de vrijheid van godsdienst hem het recht gaf zijn eigen overtuiging uit te dragen op een door hem gewenste manier. Touché.
Vrijheid van godsdienst is daarom een nogal problematisch begrip. Het riekt bovendien, in een tijd waar religie niet meer een grote maatschappelijke en sociale rol vervult, naar een voorkeursbehandeling voor gelovigen.
Wat is nu feitelijk het doorslaggevende verschil tussen een intens gekoesterde seculiere opinie en het geloof in een bovennatuurlijke entiteit? In 1983 is getracht het onderscheid af te zwakken door zowel bescherming van godsdienst als levensovertuiging op te nemen in de wet, maar dat levert alsnog de vraag op wanneer iets beschermd moet worden als godsdienst of levensovertuiging en wanneer als mening.
Het wordt daarom tijd om de wet op de vrijheid van godsdienst andermaal tegen het licht te gaan houden. Als de wet inderdaad voor alle opvattingen en voor iedereen geldt kan deze net zo goed afgeschaft worden want daar is de vrijheid van meningsuiting al voor. Anders wordt er ergens een arbitrair onderscheid gemaakt dat niet strookt met artikel 1 van de grondwet.
Mocht de vrijheid van godsdienst als wet afschaft worden – en dat zal, voor de goede orde, in Nederland in de komende eeuw niet gebeuren – dan valt de islam, net als iedere andere religie, ideologie, levensovertuiging of opinie, voortaan onder de vrijheid van meningsuiting. Het probleem is dat, zoals Chris Aalberts al schreef, ‘dé islam’ een soort containerbegrip is geworden. Vrijheid van meningsuiting gaat niet over algemeenheden maar over specifieke uitspraken in specifieke contexten, zoals de uitspraak van de Hoge Raad over het echtpaar Goeree ooit bewees. ‘Dé’ islam uitbannen is in dat geval, hoe spijtig voor de PVV ook, onmogelijk.
‘Asscher, calm the fuck down en ga je eens focussen op daadwerkelijke issues, zoals het stoppen met pesten van ZZP’ertjes bijvoorbeeld’
Als praktisch voorbeeld: het sluiten van een moskee waar geen strafbare uitlatingen gedaan worden is niet mogelijk, want je kunt een openbare ruimte niet sluiten omdat er elders, in een andere openbare ruimte, wel strafbare uitspraken gedaan worden.
Daarom was de reactie van Asscher zo onbegrijpelijk: het is niet alsof de plannen van de PVV gerealiseerd zullen worden. Uit zijn reactie spreekt een bijzonder wantrouwen in de Nederlandse rechtsorde, alsof de bruinhemden al door de straten lopen en er binnenkort in een bierhal ergens in Limburg een staatsgreep voorbereid wordt. Dat is niet het geval, dus calm the fuck down en ga je eens focussen op daadwerkelijke issues, zoals het stoppen met pesten van ZZP’ertjes bijvoorbeeld. Die zijn veel kwetsbaarder dan eender welke gelovige.
