Hoewel ISIS en Al-Qaeda elkaar in Syrië de tent uitvechten, neemt dit niet weg dat de twee organisaties elkaar blijkbaar prima weten te vinden in PR-activiteiten in het Westen. Zo waren de schutters van de aanslag in Parijs van beide organisaties: de broeders Kouachi hadden zich gelieerd aan Al-Qaeda en de derde schutter (die zich ophield in een Joodse supermarkt) Coulibaly zwoer in een filmpje trouw aan ISIS. Als de twee organisaties elkaar beconcurreren (en blijkbaar ook in het Westen) hoe verklaren wij dit dan?
Diverse jihadistische facties (die ook nog eens razendsnel van naam en dus acroniem wisselen) hebben voet aan de grond gekregen door het machtsvacuüm dat is ontstaan na de Arabische Lente. De, gelijktijdige, benarde financiële situatie van old school jihadi-hegemoon Al-Qaeda creëerde momentum. Hoewel de rivaliteit groot genoeg is om een probleem te vormen voor het Westen, betekent dit niet dat ISIS en Al-Qaeda gezworen vijanden van elkaar zijn – zo bevestigen ook de aanslagen in Parijs.
Wanneer wij spreken over Al-Qaeda of ISIS-lidmaatschap, is het goed om te weten waar deze op gebaseerd is. Zoals gisteravond omschreven op Jalta is het belangrijk om te beseffen dat de bayat, een religieuze eed is die strijders bindt aan een bepaalde leider en niet aan een organisatie. Dit zou dus theoretisch kunnen betekenen dat zodra bijvoorbeeld ISIS-opperhoofd Al-Baghdadi (zichzelf tegenwoordig heel bescheiden “Khalif Ibrahim” noemend) het loodje legt, niets de strijders in de weg legt om zichzelf aan te sluiten bij Al-Qaeda door bijvoorbeeld een nieuwe eed af te leggen voor Al-Zawahiri.
Hoewel veel Al-Qaeda gelieerde facties steun hebben uitgesproken voor ISIS hebben zij geen eed afgelegd en trouw gezworen aan het nieuwbakken kalifaat. Dit is ook onmogelijk omdat zij anders de bayat moeten schenden, wat niet handig zou zijn: want als ISIS of Al-Qaeda zouden accepteren dat er klakkeloos met een eed (en dus loyaliteit) kan worden omgegaan, creëren zij een organisatorisch probleem wat hen in de toekomst nog duur kan komen te staan.
Ok. Allemaal leuk en aardig, maar zowel Al-Qaeda als ISIS hebben een zeker rekruteringsbeleid in het Westen en deze bestaat naast hippe YouTube kanalen voor Oreo-etende en Nike-dragende schotelwijkjongeren ook gedeeltelijk uit het plegen van aanslagen. Aanslagen laten namelijk zien hoe de organisatie in staat is om klappen uit te delen aan het Westen, en dus hoe goed georganiseerd en gelikt je bent als organisatie. Mede daarom lijkt het (op het eerste gezicht) vreemd dat de gebroeders Kouachi beiden gelieerd waren aan Al-Qaeda en Coulibaly (de derde schutter die na het neerschieten van een Franse politieagente besloot een Joodse supermarkt te gijzelen) zichzelf in een video openlijk lieerde aan ISIS. Gaan die twee organisaties nou niet juist rollend over bloederige Westerse straten in een poging een nieuwe garde foreign fighters aan zich te binden?
‘Het strijdtoneel en dus de rivaliteit tussen ISIS en Al-Qaeda speelt zich af in Afrika en het Midden-Oosten alwaar het feitelijk gaat om machtsconsolidatie’
Dat is zeker een mogelijkheid en rivaliteit speelt in het geval van Parijs zeker een rol zoals ik gisteren op Jalta.nl schreef, maar tegelijkertijd speelt er nog iets anders. Namelijk dat die rivaliteit wel zichtbaar is in de consequentie van de aanslagen (onduidelijk over wie wat wanneer opeist), maar niet in de intentie van de aanslagen. In het Westen denken wij nogal snel dat het allemaal om het Westen draait, maar dat is natuurlijk (zelfs met deze aanslagen) een beetje onzin.
Het strijdtoneel en dus de rivaliteit tussen ISIS en Al-Qaeda speelt zich af in Afrika en het Midden-Oosten alwaar het feitelijk gaat om machtsconsolidatie. Dat deze macht het beste is te bereiken via religieus totalitarisme, daar zijn zowel ISIS als Al-Qaeda onderhand wel achter gekomen. De twee partijen beconcurreren elkaar, maar door hun verschillen in competenties en overeenkomsten in opzet complementeren zij elkaar. Waar ISIS voornamelijk goed is in de rekrutering via welbekende agitpropkanalen op het internet, daar is Al-Qaeda voornamelijk goed in het plannen en uitvoeren van aanslagen op Westerse bodem. Tegelijkertijd hebben beiden organisaties eenzelfde soort rekruteringssysteem: namelijk één met een hoog freelance gehalte.
Dus waarin verschillen de organisaties van elkaar? Het shock and awe effect is bij Al-Qaeda aanslagen relatief groot en staat in schril contrast met de ISIS lone wolfs die, laten we wel wezen, meer weghebben van amateuristische verwarde schutters waarvan je bijna zou denken dat ze juist weggestuurd zijn omdat ze aan het front een gevaar vormen. Zeker, de militaire training van Al-Qaeda is alles behalve professioneel in de conventionele zin (zo liepen de schutters in elkaars vuurlinie, vuurden ze losjes vanuit de schouder en stonden ze eerst voor het verkeerde gebouw) maar laten wij wel wezen: hoeveel heb je nodig wanneer je tegenstander bestaat uit makkelijk te imponeren, onbewapende burgers?
Genoemd wordt vaak dat de aanslag in Parijs “niet des Al-Qaeda” is, omdat deze normaliter toch alleen maar gebouwen en vliegtuigen opblazen met het doel zoveel mogelijk slachtoffers te maken. Al-Qaeda zou geen wraak nemen. Deze manier van denken suggereert dus een wel uitgedachte strategie van Al-Qaeda ten aanzien van het Westen, die is er wel – maar de communicatielijntjes zijn niet dermate kort dat vanuit het Midden-Oosten een dag van te voren groen licht wordt gegeven. Hoe werkt het dan?
‘Zelfverklaarde geleerden die met een zakje dubieus Golfstaten-geld rondreizen, hoeven in principe alleen maar jongens bij elkaar te brengen, te instrueren en verder op te hitsen’
Zoals bekend, bestaat er een breed netwerk van zogeheten koran-geleerden die als een soort rondreizend circus jonge mannen ronselen. Deze staan veelal in contact met organisaties binnen de brede Al-Qaeda franchise, zo ook bijvoorbeeld de huisideoloog van de ons allen bekende Hofdstadgroep. Inderdaad, de Hofstadgroep die in Nederland tien jaar geleden eveneens een wraakactie uit de naam van de Profeet pleegde. Daar waar ISIS momenteel vooral het geld heeft (iets wat Al-Qaeda voorheen had onder Bin Laden) en een goed geoliede PR-machine, daar heeft Al-Qaeda voornamelijk het fysieke netwerk van ronselaars binnen Europa en de Verenigde Staten.
Mede door de infrastructuur van de organisaties is het simpelweg onwaarschijnlijk dat de aanslag in Parijs een briljant vooropgezet plan betreft waarbij ISIS en Al-Qaeda de handen ineengeslagen hebben. Het lijkt eerder het resultaat van het hoge freelance gehalte binnen de organisaties – hetgeen de organisaties complementeert. Cherif Kouachi was al een oude bekende binnen het netwerk van Al-Qaeda-ideologen, maar dit sluit niet uit dat hij enige tijd innig contact heeft gehad met Salim Benghalem (in de gevangenis) die momenteel in het ISIS-kalifaat een succesvolle carrière als beul heeft.
Dit heeft ook niet in de laatste plaats te maken met de celstructuur van Al-Qaeda die, hoewel Al Zawahiri daar vanaf probeert te komen, er nog steeds diep in zit. Ideologen, vaak in de vorm van zelfverklaarde geleerden die met een zakje dubieus Golfstaten-geld rondreizen, hoeven in principe alleen maar jongens bij elkaar te brengen, te instrueren en verder op te hitsen – de rest kunnen deze jongeren dondersgoed zelf.
Menen dat ISIS en Al-Qaeda de handen ineen hebben geslagen, of dat Al-Qaeda dit heel nauwgezet heeft getimed en uitgedacht – is de organisaties meer credit geven dan nodig. De rekruterings- en uitvoeringsinfrastructuur is dermate opgezet dat het een kwestie van tijd is voor de volgende zich geroepen voelt om het op te nemen voor de profeet. De communicatiestructuur van Al-Qaeda heeft, mede dankzij de drone-campagne van de Verenigde Staten, een nodige dreun gekregen. Een dermate grote dreun dat zelfs het opperhoofd van Al Nusra zegt sinds het uitroepen van het kalifaat door ISIS nog steeds wacht op instructies van Al Zawahiri. Nu Al Nusra de wanhoop nabij is, heeft ISIS aangeboden dat ze om vergiffenis mogen vragen en zich nog kunnen aansluiten.
Kortom: ISIS en Al-Qaeda zijn geen dikke maatjes in het Midden Oosten en Noord Afrika, maar dit betekent niet dat hun geesteskinderen in het Westen niet zullen samenwerken. Integendeel, de infrastructuur kan alleen overleven op deze freelance-basis aangezien elke andere (en dus meer intensieve vorm) van communicatie de organisatie zichzelf te veel in de kijker van Westerse inlichtingendiensten speelt. Daarom is het belangrijk de komende tijd voor analisten, journalisten en de doorsnee kijkbuiskindjes het verschil te blijven zien tussen ISIS en Al-Qaeda in het Midden Oosten, en de lone wolfs hier in het Westen. Laten we de organisaties niet groter (of intelligenter) maken dan ze daadwerkelijk zijn.
