De gevolgen van individualisering dreunen nog steeds na binnen de verzorgingsstaat. Dat mogen we wel concluderen uit de commotie over het pensioen-advies dat de Autoriteit Financiële Markten deze week uitbracht. De AFM vindt dat zzp’ers nog steeds ‘onvoldoende pensioen’ opbouwen en zo het systeem ‘onhoudbaar’ maken. Het is volgens de toezichthouder op de financiële sector ‘niet langer uit te leggen’ dat er tussen werknemers en zelfstandigen verschillen bestaan in verplichtingen voor wat betreft de pensioenopbouw . Terwijl de positie van de AFM nu juist een reactie lijkt op iets wat arbeidssociologen al geruime tijd proberen uit te leggen: de verzorgingsstaat creëert oplossingen die haar eigen fundament later weer ondermijnen.
Wetenschappers als Willem Trommel betogen dat allerlei regelingen die wij als cruciale onderdelen beschouwen van de verzorgingsstaat, talloze onbedoelde effecten hebben. Het meest in het oog springende voorbeeld daarvan is altijd de AOW geweest, maar ook de omgang met de pensioenregeling per bedrijfstak is een gevolg van het inpassen van wetten in ons daadwerkelijke leven. Die regelingen brengen in de verzorgingsstaat een dynamiek teweeg die haar op den duur op het spel zetten en uiteindelijk onbeheersbaar maken. Hoe komt dat? Doordat de burger ermee aan de haal gaat en er zijn eigen draai aan geeft.
Het is duidelijk dat de AFM dit ook zo ziet, en met een ferme waarschuwing de burgerij weer in het gareel wenst te krijgen. De pensioenregeling, en daarmee de voorziening in het levensonderhoud van de Nederlandse burger, staat of valt met participatie in het pensioensysteem. Een verandering zoals we die de afgelopen 30 jaar hebben gezien, met steeds minder mensen in vaste banen en steeds meer mensen in flexwerk of in zelfstandig ondernemerschap, dat kan het systeem zelf eigenlijk niet aan. Die zzp’ers ondergraven het hele bouwwerk, zo lijkt het!
Dat is natuurlijk niet het hele verhaal, de zzp’er is niet de enige factor die hier een rol speelt. Er is ook nog een centrale overheid in het spel, die de jarenlang verzelfstandiging heeft gestimuleerd waar de AFM nu de gevolgen van wil bestrijden. En het is ook te generiek om te zeggen dat het ‘de’ zzp’er is die morrelt aan de muren van de verzorgingsstaat. Achter het etiket van de zzp’er gaat een grote verscheidenheid aan ondernemers schuil. Als enige gemeenschappelijke hebben ze, blijkbaar, dat we ons zorgen om hen moeten maken.
Uit de dynamiek die de verzorgingsstaat onbedoeld op de arbeidsmarkt op gang bracht, zou je kunnen afleiden dat we ons zorgen moeten maken om ‘het systeem’. Maar is dat werkelijk een zorg? De AFM wil die dynamiek afremmen door voor de arrangementen van de verzorgingsstaat het principe te introduceren van “keuze waar het kan, verplichting daar waar dat verstandig is”. Anderen wijzen er juist op dat we ons zorgen moeten maken over die arme zzp’er: die moet juist voor zijn eigen bestwil mee doen. Is dat dan een juiste gedachte?
Naar maatschappelijke ontwikkelingen als de toename van het zelfstandig ondernemerschap (met of zonder personeel) kun je uit veel verschillende perspectieven kijken. En wat je dan ziet, kun je op veel verschillende manieren beoordelen. Je eigen positie en je eigen belangen in de verzorgingsstaat spelen daar waarschijnlijk een belangrijke rol in. Tenminste, dat denken journalisten van TPO Magazine. De waargenomen modernisering duidt er tevens op dat die gezichtspunten ook kunnen veranderen. Moeten we daarbij blindelings vertrouwen op de zorgen van een toezichthouder als de AFM, of juist luisteren naar een belangenbehartiger als ZZP Nederland die juist waarschuwt voor alarmisme? Zulke vragen zijn onmogelijk te beantwoorden zonder een goed inzicht in de posities op het speelveld en in de belangen van de voornaamste spelers.
Daarom starten de journalisten van TPO Magazine een onderzoeksproject. Zij willen de kaders en standpunten van alle belanghebbenden in kaart brengen, zodat u als lezer zich een gefundeerde mening kunt vormen over de vraag of zzp’ers nu een zegen zijn voor economie en samenleving, of toch een vloek. Omdat zo’n onderzoek tijd en geld kost, zijn die journalisten in zee gegaan met het crowdsourcing-platform Yournalism. Langs die weg hopen zij niet alleen minimaal 5.000 euro op te halen om aan de slag te kunnen, maar ook informatie en tips van u te ontvangen.
De afzonderlijke artikelen verschijnen eind maart op ThePostOnline en worden gebundeld in een e-book.
