Zijn Nederlandse rechters racistisch? Dat was – kort samengevat – de onderzoeksvraag bij het vorige week verschenen rapport Etnisch gerelateerde verschillen in de straftoemeting van de Raad voor de rechtspraak.
Na lezing van het hele rapport rest maar één conclusie: de verkeerde kwestie is onderzocht. De echte vraag – en eentje die véél dringender onderzoek vereist – is namelijk deze: hoe komt het dat allochtonen in alle, werkelijk alle geledingen van de rechtspraak slechter scoren dan autochtonen? En hoe komt het dat binnen het segment ‘allochtonen’ Marokkanen vrijwel alle verkeerde ranglijstjes aanvoeren – op sommige punten slechts ‘ingehaald’ door Antillianen?
Het rapport blijkt een schatkamer van justitiële informatie over ‘allochtonen versus autochtonen’ en over rechtspraak in het algemeen. Zoals het gegeven dat softdrugsvergrijpen met gemiddeld twee keer zo lange cel worden bestraft als harddrugsvergrijpen: 630 dagen cel om 313 dagen cel. (Levensdelicten: 1003 dagen).
Het is een schatkamer die mismoedig maakt. Voor een goed begrip moeten de drie onderzochte groepen even nader worden geduid.
Groep 1: Alle personen die in 2007 zijn veroordeeld (89.147 personen).
Groep 2: Verdachten bij wie de reclassering in de periode 2005-2007 een Recidive InschattingsSchaal (Risc) heeft afgenomen (24.163 personen).
Groep 3: Volwassen gedetineerden in een Huis van Bewaring (voorarrest) die in Nederland zijn geboren en legaal in dit land verblijven (1506 personen). Het onderzoek becijfert met ingewikkelde statistische formules allerlei uitsneden uit deze groepen. Een greep uit de bevindingen:
Maar nu komt het.
Al deze zaken zijn in het rapport wel benoemd, maar niet nader onderzocht. Alle mogelijke zaken die – wetenschappelijk en statistisch aangetoond – van invloed kunnen zijn op een eventuele celstraf en de duur daarvan, zijn niet nader bekeken. Onderzocht is slechts of er buiten al deze verschillen oorzaken aan te wijzen zijn voor de zwaardere straffen voor allochtonen – lees: of rechters wellicht racistisch zijn.
“Niet alleen is het mogelijk dat die (andere factoren, red.) een rol spelen bij de straftoemeting, ze kunnen ook verantwoordelijk zijn voor een deel van de etnische verschillen daarin”, vermeld het rapport.
En: “Zo zien we dat niet-Nederlandse verdachten voor andere delicten terechtstaan (vaker drugsdelicten), vaker al eerder een gevangenisstraf hebben gehad, vaker en langer voorlopig gehecht zijn, vaker ontkennen en minder vaak vrouw zijn. Deze greep uit een aantal in het oog springende verschillen is zeker niet volledig, maar dient als illustratie om aan te tonen dat verdachten uit verschillende etnische groepen niet alleen op etniciteit verschillen”.
Waar dat toe leidt, wordt duidelijk uit een voorbeeld.
Allochtonen – zeker ook Marokkanen – staan vaker voor de rechter wegens een drugsdelict dan autochtonen (feit!)
Drugsdelicten worden zwaarder bestraft dan bijvoorbeeld verkeersdelicten (feit!).
Marokkanen krijgen vaker en langer celstraf dan autochtonen (feit!).
Allochtone daders zijn relatief vaak jonger (feit!).
Marokkanen ontkennen vaker dan autochtonen (feit!).
Allochtonen zijn vaker werkloos (feit!).
Werklozen krijgen vaker celstraf dan een taakstraf (feit!).
Onderzocht is, in deze studie, of (bijvoorbeeld) Marokkanen wellicht zwaarder worden gestraft omdat ze worden gediscrimineerd door rechters.
Niet onderzocht is, waarom Marokkanen vaker in de drugshandel zitten, waarom ze zo vaak ontkennen en of dát van invloed is op de strafmaat.
Evenmin onderzocht is in hoeverre een verdachte Nederlands spreekt en of dat een rechter beïnvloedt. Of allochtonen vaker een (matige) pro deo advocaat hebben. Of het Openbaar Ministerie wellicht zwaarder eist (op basis waarvan rechters vervolgens vonnissen). Is er een samenhang met andere straffen? Krijgen allochtonen vaker onvoorwaardelijke celstraf maar minder taakstraffen? En komt dit dan misschien door taalproblemen? Enzovoort, enzovoort.
Toegegeven: de onderzoekers geven in hun rapport meermaals aan dat al deze factoren nader onderzoek verdienen. Ik noem het een understatement. Deze factoren schreeuwen om nader onderzoek. Waarom is het al niet lang verricht? De ‘onderbuik’ van Nederland weet héél veel van de nu gepresenteerde – maar niet nader bestudeerde – feiten al heel lang. Maar als er op gewezen wordt, galmt het aloude ‘racisme’ en ‘Wilders niet in de kaart spelen’.
Terwijl, nota bene, met niet één rechter voor dit onderzoek is gesproken. Geen enkele rechter is gevraagd of hij anders naar een allochtone verdachte kijkt.
In de publiciteit is het kwaad inmiddels alweer geschiedt: het beeld blijft hangen dat Nederlandse rechters toch best wel een béétje racistisch zijn. Terwijl het beeld dat zou moeten blijven hangen is dat allochtonen aantoonbaar toch best wel een beetje meer crimineel zijn. Dat wil zeggen: vaker verdacht en veroordeeld, voor zwaardere misdrijven, vaker en langer in de cel. En de cruciale, allesomvattende vraag is: hoe komt dat?
Ik zou zeggen: Opstelten, laat het met gezwinde spoed uitzoeken, op dezelfde gedegen, wetenschappelijke manier als nu is gebeurd. En verspil de energie en onderzoekscapaciteit niet langer aan pietepeuterig geneuzel of rechters – ook maar gewoon mensen – héél misschien soms een ietsiepietsie gekleurde bril op hebben.
