Verontwaardiging en hypocrisie maken graag samen een dansje. IS-strijders zetten een Jordaanse gevechtspiloot in een kooi en steken hem levend in de fik. Verschrikkelijk. Maar moeten we ons ook niet de vraag stellen wat dergelijke gevechtspiloten zelf niet allemaal uitrichten? Ook zij zijn immers de bron van dood en verderf. Op het grondgebied van het islamitisch kalifaat liggen baby’s, jonge moeders en bejaarden te kermen van pijn als gevolg van de brandbommen die piloten van de welwillende coalitie op hen afvuurden.
In 2001 schoot de Taliban in de centraal-Afghaanse provincie Bamyan twee reusachtige Boeddhabeelden compleet kapot. Vorig jaar vernietigde Boko Haram oeroude graftombes en manuscripten in Tomboektoe. Vernietiging van werelderfgoed waar wij in het westen heel triest van worden. Toch valt dit vandalisme in het niet tegenover de vernietiging van Europees erfgoed door de geallieerden toen zij tijdens de Tweede Wereldoolog complete Duitse steden platbombardeerden.
Ik vraag me af waarom we nog oorlogen en bevrijdingen herdenken. Zowel de verliezers als de overwinnaars hebben vreselijke misdrijven gepleegd. We zouden als Europeanen, als Amerikanen of als Russen niet zozeer trots moeten zijn op de overwinning op de nazi’s, maar ons als mensheid moeten schamen omdat we nog steeds oorlogen voeren. Uit schaamte zouden we herdenkingen moeten afschaffen en oorlogsmonumenten uit de openbare ruimte moeten verwijderen. Moeten we doden herdenken van wie we zeggen dat zij gestorven zijn voor het vaderland? Zijn ze niet gewoon gestorven voor de industriëlen en de kapitalisten?
Natuurlijk zijn er helden geweest die hun leven hebben geriskeerd en verloren voor anderen, zowel bij de overwinnaars als bij de verliezers. Natuurlijk zijn er miljoenen geweest die van ontbering zijn gestorven of in gaskamers zijn omgekomen. Hun namen moeten we blijven reciteren. Zij mogen nooit vergeten worden. Maar laten we hun gedachtenis niet misbruiken om oorlogen te verheerlijken, ook niet de oorlogen die we hebben gewonnen. Gewonnen, maar ten koste waarvan? Was de overwinning op Japan het offer van Hiroshima en Nagasaki waard? Hoeveel baby’s zijn daar levend verbrand? Had Japan één Amerikaans burger gedood?
We moeten onze aandacht richten op al diegenen die zich op dit moment schuldig maken aan oorlogsgeweld, waar ook ter wereld. Zonder hypocrisie. Wie heeft bijvoorbeeld de brandbommen gemaakt en verhandeld waarmee onschuldige moeders en kinderen nu worden gebombardeerd? Zouden we landen die wapens exporteren naar ‘kwetsbare landen’ geen schurkenstaten mogen noemen? Zo ja, dan vallen België en Nederland daar ook onder. Met kwetsbare landen bedoel ik landen waar een kleine groep een gehele bevolking kan terroriseren. Een groep die beschikt over macht, wapens en een niets en niemand ontziende binnenlandse veiligheidsdienst. In dit soort staten wordt de kiem gelegd voor wrede terroristische organisaties.
Nu komt de dreiging stap voor stap in onze richting. Als tien procent van de moslims extremistisch of fundamentalistisch is, dan zitten we nu met zeven miljoen potentiële terroristen in Europa. Aanslagen zijn onvermijdelijk en zullen in hevigheid en aantal toenemen. Als daarbij een forse economische recessie komt met een werkloosheid van elf procent nu, tot dertig procent straks, is het hek van de dam. Burgeroorlog in Europa.
Kunnen we de menselijke geschiedenis, na al die duizenden jaren van opeenvolgende oorlogen, op een ander spoor zetten? Het lijkt erop dat voor de homo sapiens vierhonderdduizend jaar een te korte periode is geweest om zijn agressie onder controle te leren houden. Mieren en bijen deden er miljoenen jaren over om een evenwicht in hun kolonies en volken te bereiken. Het ziet er somber uit voor de mensheid, vooral nu enkele ’kwetsbare’ landen over een nucleair arsenaal beschikken. ‘Alleen God kan ons nog redden’, zei Martin Heidegger op het einde van zijn leven. Misschien ligt daar het antwoord, en niet in onze rationele, utilitaire overwegingen.
Juliaan van Acker is emeritus hoogleraar aan de Radbouduniversiteit Nijmegen en heeft diverse filosofische essays geschreven.
