Afgelopen week werd het belangrijkste campagnemiddel gelanceerd voor de verkiezingen voor het waterschap: het Kieskompas. Bij alle verkiezingen zijn dit soort stemhulpen populair, maar bij bestuurslagen waar burgers niets vanaf weten zijn ze zelfs uiterst noodzakelijk. Burgers zijn niet in staat om een keuze te maken aangezien er nauwelijks informatie beschikbaar is over wie er verkiesbaar zijn, wat deze personen hebben gepresteerd en waar ze voor staan. De vraag is natuurlijk: maakt het Kieskompas deze situatie beter?
Het probleem van de waterschapsverkiezingen blijft met het Kieskompas gewoon bestaan: wie weet er nu iets van waterschappen? Burgers wordt bijvoorbeeld gevraagd of dijken vaker gecontroleerd moeten worden. Maar burgers weten niets over de bestaande dijkcontroles, of die voldoende zijn, wat die kosten, hoe vaak een dijkcontrole een probleem signaleert, hoe ernstig zo’n probleem is en dus of er iets op dit vlak moet veranderen.
En dit probleem geldt voor eigenlijk alle vragen uit de vragenlijst. We moeten zeggen of het waterschap bij overlast ganzen mag afschieten, maar niemand weet of er overlast is. We moeten zeggen of het waterpeil moet worden aangepast aan de eisen van boerenbedrijven, maar niemand weet waar dit thema over gaat en wat de consequenties van zo’n uitspraak zijn. Ook zouden invullers een mening moeten hebben over het uitgeven van ‘meer geld aan waterbeheer in steden en minder geld in landbouwgebieden’. Wat er nu gebeurt en wat er nodig is, is een raadsel.
Op de website van Kieskompas is te lezen dat men gebruik maakt van ‘wetenschappelijk verantwoorde methodes’. Maar het is buitengewoon onwetenschappelijk naar meningen te vragen die niet bestaan. Die meningen zijn namelijk geen meningen maar eerste ingevingen die net zo gemakkelijk kunnen wijzigen als de windrichting. En als de antwoorden op de stellingen niet stabiel zijn, zijn de partijvoorkeuren die de gehele test oplevert dat al helemaal niet. Dat er sprake zou zijn van een wetenschappelijke onderbouwing gaat al helemaal ver.
Het wordt nog erger als de stellingen de belangrijkste taken van de waterschappen in feite negeren: het zorgen voor goede waterkwaliteit en veiligheid. Maar die kunnen nauwelijks met stellingen gemeten worden, want alle partijen vinden deze thema’s belangrijk en alle burgers ook. Als je dus naar de kerntaken vraagt, ontstaan er geen verschillen tussen partijen en kan er geen partijadvies gegeven worden. Er zijn dus veel vragen over thema’s die de kerntaken niet betreffen en in feite erg onbelangrijk zijn, zoals fietspaden op dijken, het redden van wilde dieren bij overstromingen en het geven van ontwikkelingshulp.
Een andere kunstgreep is slecht beantwoordbare ‘als-dan-vragen’ te stellen. Het waterschap moet bijvoorbeeld ‘alle schulden aflossen, ook als dat ten koste gaat van de natuur’. De antwoorden op die vragen zeggen niets. Als je het oneens bent met deze stelling, wil je dan alle schulden aflossen tenzij het ten koste gaat van de natuur, of wil je alle schulden helemaal niet aflossen? Of deze: ‘Boeren moeten weg uit kwetsbare gebieden als het handhaven van het waterpeil te duur wordt’. Als je het daarmee zegt oneens te zijn, betekent dat dan dat je wilt dat de boeren niet weg moeten als de kosten stijgen, of dat boeren sowieso nooit in die kwetsbare gebieden hadden mogen zijn?
Van dit soort vragen zijn er geen twee, maar heel veel. Dat de waterschappen niet leven bij het grote publiek, dat burgers er niets van weten en dat de politieke verschillen tussen partijen minimaal zijn, daar kan het Kieskompas natuurlijk niets aan doen. Maar een ding kan men wel doen: beslissen om wel of niet mee te doen aan de aanbesteding die de Unie van Waterschappen organiseerde. Het Kieskompas won. Maar iedere adviseur weet dat je een onuitvoerbare opdracht niet moet aannemen.
De grote vraag is waarom het Kieskompas deze klus dan toch aannam. Het antwoord is uiterst simpel. Kieskompas is een bedrijf in handen van directeur André Krouwel en de VU, en dus is het bedrijfsmatig simpelweg aantrekkelijk om een offerte uit te brengen. Of er reëel een goede stemhulp te produceren valt voor een dergelijke verkiezing maakt niet uit, want je zet er gewoon heel groot het logo van de Vrije Universiteit op en dat lijkt het toch nog wat.
De vragen in bovenstaand stuk komen uit het Kieskompas voor waterschap Amstel, Gooi en Vecht.
