In 1938 en 1939 ontwikkelde Duitsland een ambitieus plan voor een Kriegsmarine dat tegen 1948, naast de in aanbouw zijnde twee Bismarck-klasse slagschepen, zes grotere H-klassen slagschepen moest bezitten. In dit Z-Plan zouden de twee reeds gebouwde slagkruisers van de Scharnhorst-klasse aangevuld worden met drie O-klasse slagkruisers. In totaal een hoofd-slagvloot van dertien schepen. Tel je de reeds gebouwde drie- en in het Z-Plan voorgestelde twaalf P-klasse pantserkruisers (aka ‘vestzakslagschepen’) mee, een slagvloot van 28 schepen met kanons van 28 tot 50.8 cm kaliber. De meest ‘ruimdenkende’ plannen (H-44 ontwerpen) voor de te bouwen kolossale H-klassen slagschepen gingen ver voorbij andere oorlogsontwerpen voor dergelijke superslagschepen.
Naast de sterk vergrote slagvloot moest volgens het Z-Plan de Kriegsmarine tegen 1948 vier vliegdekschepen, twaalf zware- en zestien lichte kruisers plus zwermen jagers en onderzeeboten bezitten. Z-Plan was het werk van adepten voor een sterke oppervlaktevloot, met aanvankelijk een enthousiaste Hitler die het programma een hoge prioriteit gaf. Hoger dan de bouw van onderzeeërs. Het U-boot wapen waar Churchill over schreef: “…the only thing that ever really frightened me during the war was the U-boat peril.”
Slagschip Bismarck in 1940 (foto: wiki, upload van Deutsches Bundesarchiv)
Slagschip Tirpitz datapagina US Navy (foto: wiki/US Navy)
“Kein Plan überlebt die erste Feindberührung” (Helmuth von Moltke)
Toen in 1939 de oorlog uitbrak was er al het nodige staal voor Z-Plan schepen ‘gesneden’ of geleverd, en stonden er aanvullende dokken voor de grotere ontwerpen in de steigers. Men was zelfs begonnen met de bouw van twee slagschepen van het H-39 ontwerp. Deze schepen zouden acht 40.6 cm kanonversies krijgen uit dezelfde SK C/34 serie van 38 cm geschut dat op de Bismarck en Tirpitz stond, waar de H-klassen doorontwikkelingen van waren.
Het uitbreken van de oorlog maakte dat de prioriteiten drastisch veranderden, wat een bevriezing van het Z-Plan betekende. De oorlogservaringen, waarin de adepten van een accent op het U-boot wapen gelijk leken te krijgen, samen met de zware verliezen en tegenvallende resultaten van Kriegsmarine oppervlakte-eenheden, maakten dat het Z-Plan op wat papieren studies na in 1941 geheel werd afgeblazen. De twee stilliggende H-39 projecten, voor zover al niet ‘gekannibaliseerd’, werden gesloopt. Behalve het vertragen van onder meer de bouw van U-boten, heeft het Z-Plan vrijwel niets bijgedragen aan de Duitse oorlogsprestaties. Het ‘vrijwel niets’ is echter relatief.
Elf van de 40.6 cm kanons voor het H-39 ontwerp zijn daadwerkelijk gebouwd, maar kregen een plek aan land. Uiteindelijk allen in Atlantikwall bunkeropstellingen van de kustartillerie in Frankrijk en Noorwegen. Daar was eveneens 38 cm ‘Bismarck’ geschut in te vinden (als het niet op rails liep).
De geplaatste 40.6 cm kanons verschoten granaten van 600-1030 kilo tot zo’n 42-56 km. De 38 cm’s lieten 495-800 kilo granaten 35-55 kilometer ver inslaan. De drie 40.6 cm stukken van Batterie Lindemann en vier 38 cm stukken van Batterie Todt bij Calais schoten vanaf 1942 duizenden granaten af richting Engeland of op geallieerde schepen in het Kanaal. Opportuun gebulder dat voortduurde tot in september 1944.
De H-klassen
Onderstaand een beknopte omschrijving van de voorgestelde H-series (klik voor leesbaar). Ter vergelijking Tirpitz’ data – een fractie forser dan de Bismarck.
Tirpitz: waterverplaatsing: 42.900 ton. Grootste lengte: 251 m, breedte: 36 m, diepgang: 9.3 m. Bewapening: 8 x 38 cm (4 x 2), 12 x 15 cm (6 x 2), 16 x 10.5 cm (8 x 2), 16 x 37 mm, 20 x 20 mm, vier Arado AR-196 vliegtuigen.
wiki-data uit Erich Gröners boek: German Warships: 1815–1945 Annapolis: Naval Institute Press
28.3 cm drielingstoren van de slagkruiser Gneisenau in het Austrått Fort, Ørland, Noorwegen (screenshot youtube upload Dunkel Eins)
Noorse overlevenden
In Noorwegen ‘doen’ beide slagschip kalibers het nog. Daar is eveneens een 28.3 cm drielingstoren afkomstig van de slagkruiser Gneisenau te vinden. Deze en talloze andere Kriegsmarine kalibers van de Noorse Atlantikwall opstellingen vormden tot vrij recent onderdeel van de verdediging van dit land. Het Duitse Derde Rijk redde het niet, maar haar zware scheepsgeschut gaat in Noorwegen de duizend jaar misschien wel halen.
Meer Z-Plan bij diverse wiki’s (1, 2) en bij www.german-navy.de.
Een 40.6 cm opstelling van ‘Adolfskanonen’ bij Trondenes, Noorwegen. Zo te zien een behoorlijk bedrijfsklaar museumstuk.
Batterie Vara‘s overgebleven 38 cm toren in Kristiansand, Noorwegen. De originele Deutz dieselaggregaten draaien -zoals het Deutzen betaamt- prima. Aanzienlijk grotere MAN diesels moesten (samen met stoomturbines) de H-klassen voortstuwen.
(Titelfoto: Trondenes 40.6 cm opstelling, wiki -opload van Calvin)
