Boris Nemtsov, de Russische oppositieleider die vrijdagavond aan de voet van het Kremlin – oh, ironie – werd doodgeschoten, was een verademing tussen alle grauwe apparatsjik-politici in Rusland. Goed gehumeurd, intelligent, positief, geestig en bereid om over de grenzen van de Russische wereld te kijken.
In de jaren ’90, toen ik in Rusland correspondent was, vertegenwoordigde Nemtsov de hoop op een nieuw, democratisch en westers georiënteerd Rusland. Hij was heel jong nog – begin dertig – en gouverneur van de regio rond de oude handelsstad Nizjni Novgorod aan de Wolga (die lang Gorki heette) op zo’n 600 kilometer van Moskou. Hier hadden de eerste openbare privatiseringen plaats.
Veel Russen vonden dat destijds een opwindende gedachte: ze konden dankzij een systeem van vouchers aandelen bemachtigen in oude staatsfirma’s en zo mede-eigenaar worden. Nemtsov, die al snel ook nationaal een van de leidende marktgeoriënteerde ‘hervormers’ zou worden, overzag dit programma in zijn stad, waar de sfeer een stuk ontspanner, provincialer was dan in Moskou of Sint Petersburg.
Boris Jefimovitsj – zijn moeder is de 87-jarige joodse Dina Eidman – was een typische golden boy, een intelligente natuurkundige en een knappe vent, die genoot van alle aandacht van de (internationale) media. In alles was hij anders dan dan de sjofele bureaucraten die we kenden uit het Sovjet-verleden: je kon bij hem gewoon zijn kantoor binnenlopen, waar Nemtsov de pers relaxed te woord stond, in goed Engels als dat moest.
Samen met andere jonge politici als Jegor Gajdar, Boris Fjodorov, Anatoli Tsjoebais, Grigori Javlinski, vertegenwoordigde Nemtsov een nieuwe generatie Russische intellectuelen, bestuurders en politici – hoewel de onderlinge meningsverschillen ook groot waren, met name over de juistheid van de omstreden ‘shocktherapie’ waarmee Rusland in een keer het kapitalisme in moest worden geslingerd.
President Boris Jeltsin, de voorganger van Vladimir Poetin, haalde Nemtsov naar Moskou, waar de man uit de provincie in 1997 vice-premier werd. Nemtsov beloofde dat hij niet zou liegen, niet zou stelen en dat hij zich niet zou laten omkopen. Jeltsin herkende veel van zichzelf in Nemtsov: diens eigengereidheid en moed, zijn flair en brutaliteit.
Maar het radicale ‘hervormingsprogramma’, dat door het Westen werd gesteund en gepushed en waarmee Nemtsovs generatie werd geassocieerd, ontaardde in een nachtmerrie: Rusland werd een wilde maffiastaat, waar een ongecontroleerd, rauw kapitalisme wortel schoot, waar een kleine groep corrupte zakenlieden, ambtenaren en politici schatrijk werd en tientallen miljoenen mensen aan de bedelstaf raakten.
Na Jeltsin kwam de macht in handen van de KGB-kliek rond Vladimir Poetin, die van democratische lastposten als Nemtsov niets moet hebben. Nemtsov werd een van de oppositieleiders en in die rol was hij opvallend moedig. Hij was solidair met tegenstanders van Poetin in andere voormalige Sovjet-republieken, hij stelde de immense corruptie rond de Olympische Winterspelen in Sotsji aan de kaak – en de rol daarin van Poetins graaiende vrienden van diens Petersburgse judoclub – en hij bekritiseerde meer in het algemeen Poetins kleptocratie.
Boris Nemtsov verdween in de cel omdat hij deelnam aan ‘illegale’ demonstraties. Hij bekende meermaals met de dood te zijn bedreigd en hij vreesde ‘door Poetin’ te worden gedood. Zijn oppositie tegen Ruslands militaire avonturen in Oekraïne maakte hem nog gehater bij radicale nationalisten, die Nemtsov en andere critici van het Kremlin afdoen als agenten van het Westen: een ‘vijfde colonne’.
Uiteindelijk, zo lijkt het, betaalde de enthousiaste glamour boy, die gezicht gaf aan een ander Rusland, voor die activiteiten met zijn leven.
