Je zult maar overwegen om je aan te sluiten bij de treurige boevenbende die momenteel het Midden-Oosten onveilig maakt, dan heb je toch flinke problemen. Je bent al een sukkel die het hier niet rooit, nergens echt bijhoort. Je bent ook al te stom, of op z’n minst te verongelijkt en te kortzichtig om door al die stoere praat over heldendood en martelaarschap heen te prikken. Je bent te suf om te doorzien dat de meeste van die lui die daar zo gloedvol over preken jou de kastanjes uit hun vuur willen laten halen, terwijl ze zelf comfortabel en goedbetaald thuis blijven en elke avond knus achter moeders gebreide broek kruipen. En dan moet je ook nog eens zien wijs te worden uit alle maatregelen die de Kalief van Veiligheid en Justitie vanuit zijn torenhoge Haagse vesting tegen je in stelling brengt.
Wat haal je je op de hals? Kom je het land uit, of eindig je nog voor Wuustwezel in een politiecel met, wie weet, een ticket naar de EBI in Vught in het vooruitzicht? En wat als het je wel lukt om weg te komen, maar de profeet je al maar niet tot zich wil roepen? Wat als je je gaat vervelen, als je wel genoeg vernield, verkracht en vermoord hebt? Kun je dan nog terug, of ben je voor altijd tot de Syrische zandbak veroordeeld?
Op dit moment doet Nederland vooral aan preventie. Ze willen je tegenhouden. Als de AIVD denkt dat je uitreisplannen hebt, zoals dat heet, wordt je paspoort ingenomen en wordt er op de vliegvelden naar je uitgekeken. Met uitreisplannen bedoelen ze natuurlijk niet dat je een weekje naar de zon wilt, maar dat ze vermoeden dat je daarginds misdaden gaat plegen die tegen Nederland gericht zijn, of tegen Nederlanders, of tegen bevriende landen en hun inwoners. Dan komt de politie langs om je paspoort af te pakken, waarna het vervallen wordt verklaard.
Dat is een vervelende toestand, want het is onduidelijk hoe lang het duurt voordat je weer een paspoort kunt krijgen. De vervallenverklaring ‘is van kracht zolang die van kracht moet zijn’, zei een woordvoerder van het Ministerie van Veiligheid en Justitie daarover in september 2014 in NRC Handelsblad. Dat klinkt gekker dan het is. Paspoorten worden namelijk gewoonlijk ingenomen en vervallen verklaard om te voorkomen dat iemand die van een misdrijf verdacht wordt of daarvoor veroordeeld is naar het buitenland vlucht om aan de gevangenis te ontkomen. Of als iemand geld aan de overheid schuldig is en het verdomt om te betalen – denk aan belasting, teruggevorderde subsidie of zelfs, in theorie dan, een studielening. In dat soort gevallen is het volkomen duidelijk wat ‘zolang die van kracht moet zijn’ betekent: met betalen of zitten ben je er vanaf.
‘De AIVD hoeft niet uit te leggen hoe ze aan haar kennis komt, en dus ook niets te bewijzen’
Maar als het niet om geld of celstraf gaat, maar om vermoedens over wat je misschien van plan bent, kunnen de autoriteiten er alle kanten mee uit. Dan ligt willekeur om de hoek. Je kunt altijd in beroep, voegde diezelfde woordvoerder er nog sussend aan toe. Maar dan wordt het jouw woord (“Ik kick nu eenmaal op zonnebaden en in zwarte tenten gehulde vrouwen”) tegen dat van de AIVD (“Hij wil gaan vechten en aanslagen gaan plegen”), en de AIVD hoeft niet uit te leggen hoe ze aan haar kennis komt, en dus ook niets te bewijzen. In Nederland bestaat maar één andere vorm van vrijheidsbeperking voor onbepaalde duur, en dat is TBS. Maar om TBS opgelegd te krijgen, moet je ook werkelijk iets vreselijks gedaan hebben en daar ook voor veroordeeld zijn. En zelfs dan moet op gezette tijden uitdrukkelijk onderzocht en beoordeeld worden of de maatregel met een bepaalde tijd verlengd moet worden.
Aan de andere kant helpt het afpakken van paspoorten niet veel. Als je echt weg wilt, dan leen je toch gewoon iemand anders zijn document? Of je perst er iemand één af, of je laat iemand anders dat voor je doen. Je hebt vast genoeg vrienden die graag op die manier willen helpen om jou voor de goede zaak op te offeren. Of je haalt op het gemeentehuis een identiteitskaart, die niet geweigerd of ingetrokken kan worden. Daar mag je Turkije mee in, dus sta je zo met je tweedehandsje aan de Syrische grens.
Tenzij ze je oppakken voor het zo ver is, natuurlijk. Dat kan, en het kan je ook nogal wat kosten. Want ook zogenaamde voorbereidende handelingen voor een terroristisch misdrijf zijn strafbaar, en een onontkoombare voorbereiding voor onheil stichten in het Midden-Oosten is dat je erheen moet. Ook het vaste voornemen om je bij een terroristische organisatie aan te sluiten valt daaronder. Op die manier flirten met de dood is al een misdrijf, het is maar dat je het even weet.
Het is één ding als ze je paspoort afnemen, maar als je de Nederlandse nationaliteit verliest, zit je oneindig veel dieper in de penarie. Zonder paspoort heb je nog steeds al die handige, vanzelfsprekende rechten die aan het Nederlanderschap verbonden zijn. Je mag hier wonen en leven, je houdt je burgerservicenummer dat toegang geeft tot van alles en nog wat. Je kunt gewoon een uitkering krijgen, een baan nemen, een opleiding volgen, een huis huren of kopen, een hypotheek krijgen, een bankrekening openen, een smartphone-abonnement nemen, je rijbewijs halen en verlengen, een auto kopen, trouwen, je kinderen als Nederlander inschrijven en de politie om hulp vragen als klootzakjes bij je moeder de ruiten ingooien. Zelfs als je in het buitenland, waar je dus niet hoort te zijn, in moeilijkheden komt, moet de ambassade je net zo veel hulp geven als elke andere Nederlander. Of, laten we eerlijk wezen, net zo weinig, want heel veel stelt die steun vaak niet voor.
‘Stateloosheid heeft zulke ingrijpende gevolgen voor een mens, dat Nederland al in 1961 toetrad tot een verdrag dat het verschijnsel moest uitbannen’
Dat is allemaal weg als je Nederlanderschap wordt afgepakt. Dan hoor je er echt niet meer bij. Je komt het land niet meer in, je hebt geen recht op wat dan ook. Je bent niet eens een gewone illegaal, je bent een criminele illegaal, nergens welkom, nergens veilig. Je moet dus ook wel wat uitvreten om dat over jezelf af te roepen. Eigenlijk was altijd de enige reden dat je aantoonbaar je loyaliteit aan Nederland opzegde door die aan een ander land te gunnen. In de praktijk ging dat om spionnen en mensen die dienst namen in het leger van een ander land. Op die manier verloren alle Nederlanders die tussen 1936 en 1939 in de Spaanse burgeroorlog gingen meevechten in het leger van de belaagde wettige Spaanse regering hun Nederlandse nationaliteit, maar niet de mannen die meevochten met de fascistische opstandelingen van generaal Franco. Een opstandelingenbeweging was immers geen land…
Die brigadistas die tegen het fascisme meevochten, hebben hun opoffering levenslang moeten bezuren. Ze werden stateloos, onpersonen, niet-mensen. Ze werden nog net niet in het niemandsland achter de douane op Schiphol opgesloten om de rest van hun leven op een skaileren bankje naast een vuilnisbak door te brengen, maar dat was vooral omdat dat niemandsland er toen nog niet was. Stateloosheid heeft zulke ingrijpende gevolgen voor een mens, dat Nederland al in 1961 toetrad tot een verdrag dat het verschijnsel moest uitbannen. Daarom kan de Nederlandse nationaliteit alleen worden afgenomen van iemand die daarna nog een andere nationaliteit overhoudt. Dat betekent in de praktijk dat vooral Nederturken en hun makkers met Marokkaanse wortels het Nederlanderschap kunnen verliezen, en zo het land uitgegooid kunnen worden.
De kans dat dat jou als aspirant polderjihadist overkomt, dreigt nu stukken groter te worden. Minister Opstelten probeert namelijk via wetswijzigingen allerlei nieuwe en vagere gronden voor verlies van Nederlanderschap in te voeren. Het gaat om dingen die vaak lastig te bewijzen zijn, zoals helpen bij het voorbereiden van aanslagen, lid worden van een guerrillabeweging of terreurgroep, of bij zo’n groep een training volgen. En de meerderheid van de Tweede Kamer vindt dat prima. Maar eigenlijk wil de Haagse Kalief nog verder gaan: tot nu kun je je Nederlanderschap pas kwijtraken als je eerst definitief door de rechter veroordeeld bent. Daar wil hij in sommige gevallen vanaf. Dat betekent dat hij op eigen houtje, dat wil zeggen op basis van wat de AIVD beweert, mensen hun nationaliteit wil gaan afnemen. Het zal jou niet veel kunnen schelen, je gaat toch weg, maar de rest van Nederland zou zich zorgen moeten maken over een minister die zijn billen zo breed op de stoel van de rechter plant. Wat blijft er zo over van ieders recht op een eerlijk proces? En daarmee van de rechtsstaat waar ze zo op vertrouwen?
‘Pas dan maar op, want voor je het weet ben je zelf aan de beurt, De Sovjet unie was daar goed in, miljoenen verdwenen er in de Goelag’
Geeft niks, denken veel mensen. Want, zo schreef de Volkskrant op 27 februari, “Wie de westerse samenleving omver wil werpen, mag er niet langer deel van uitmaken.” Dat is minstens zo’n stom idee als jihadist willen worden. Ten eerste is het einde zoek als we mensen gaan veroordelen en verbannen om wat ze willen of denken. Het is bijna onmogelijk om echt te bewijzen wat iemand denkt of wil of van plan is. Dus draait het onherroepelijk uit op veroordelingen op basis van vermoedens en horen-zeggen. Pas dan maar op, want voor je het weet ben je zelf aan de beurt – de Sovjet Unie was daar heel goed in, miljoenen mensen verdwenen er naar de strafkampen van de Goelag.
Ten tweede moeten we niet vergeten dat alle westerse samenlevingen van nu ooit juist zijn opgericht door mensen die de toenmalige orde niet alleen omver wilden werpen, maar dat ook echt deden. Door revolutionairen, koningsmoordenaars, coupplegers en opstandelingen. En soms door grondige wetshervormers als de brave Thorbecke, die in 1848 een revolutie per vergaderzaal teweegbracht, waarbij hij de Koning in één klap van bijna al zijn macht beroofde en Nederland in essentie maakte tot wat het nu is.
Dat is nu juist het mooie, waardevolle en succesvolle van die westerse samenleving, en datgene wat jihadistische dwingelanden het liefst willen vernietigen: de vrijheid om er je eigen opvattingen op na te houden en je leven naar eigen goeddunken in te richten, zolang je anderen daar niet ernstig mee belemmert in hun mogelijkheden om hetzelfde te doen. En doe je dat wel, dan hebben we daar het strafrecht voor. Dat moet voldoende zijn.
