Winston Churchill was de vleesgeworden politieke incorrectheid. Hij was anticommunistisch, antisocialistisch, imperialistisch, kapitalistisch, kolonialistisch, racistisch, seksistisch en zionistisch, kortom iemand waar elke margeblogger, GroenLinks-stemmer en UvA-docent intens van gruwt. Toch was het juist deze man die Europa redde van de nazi’s, door in 1940 besluiten door te vechten, terwijl de situatie zo ontzettend hopeloos leek. Over deze politiek-incorrecte held, die vijftig jaar geleden overleed, zijn vlak achter elkaar twee populaire biografieën verschenen: Churchill van de Britse historicus Geoffrey Best en De Churchill factor van de Londense burgemeester Boris Johnson. Wie was Winston Churchill eigenlijk? En wat maakte hem tot een wereldhistorisch figuur?
Winston Churchill werd in 1874 geboren toen het Britse Rijk over de wereldzeeën heerste en het machtigste land ter wereld was. Winston had een tamelijk ongelukkige jeugd. Zijn ouders hadden nauwelijks oog voor hem en op de kostschool voelde hij zich ook niet thuis. Pas toen hij als embedded journalist avonturenreportages ging schrijven over de Britse koloniale oorlogen in Afghanistan, Soedan en Zuid-Afrika en de Spaans-Amerikaanse oorlog om Cuba in 1898 kwam hij helemaal in zijn element. Churchill had een vlotte pen en verdiende veel geld met zijn journalistieke stukken en boeken. Zijn ster rees en in 1901 werd hij in het Lagerhuis verkozen. Tot 1964, het jaar dat hij eindelijk met pensioen ging, zou hij lid van het Lagerhuis blijven.
Als politicus was Churchill niet bepaald principieel. In 1904 stapte hij over (letterlijk) van de conservatieve naar de liberale fractie in het parlement en in 1924 keerde hij weer terug naar de conservatieven. Hij zei hierover, met zijn typische humor: “Anyone can rat, but it takes a certain ingenuity to re-rat.”
Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Churchill First Lord of the Admiralty, minister van Marine, een functie die hij bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in september 1939 weer zou krijgen. Churchill was een visionair strateeg en kwam soms met wilde plannen om de vijand te verslaan.
De grootste militaire blunder die het Britse Rijk ooit maakte, de mislukte aanval op Gallipoli van 1915, was Churchills idee. Omdat het Westfront vanwege de loopgraven op slot zat wilde Churchill aanvallen via de achterdeur. Het Ottomaanse Rijk, Duitslands oosterse bondgenoot, moest met een amfibieaanval worden uitgeschakeld en Constantinopel moest worden veroverd, zodat de Russen adempauze kregen en wie weet ook Griekenland, Bulgarije en Roemenië de zijde van de geallieerden zouden kiezen. Het liep op een grote mislukking uit. Veel Britse marineschepen liepen op zeemijnen en de Australische en Nieuw-Zeelandse soldaten die aan land werden gezet stuitten op een sterke Turkse legermacht die het invasieleger tegenhield. Na enkele maanden besloot de Britse regering de troepen terug te trekken. Churchill kreeg de schuld en moest aftreden als minister.
In 1917 had hij zich enigszins gerehabiliteerd en keerde hij terug in het kabinet als minister van Munitie.
In de Tweede Wereldoorlog maakte Churchill een soortgelijke blunder. Churchill kwam als First Lord of the Admiralty met het plan om een expeditieleger naar Noorwegen te sturen, zodat de export van Zweeds ijzererts naar Duitsland zou worden gestopt. Helaas had Duitsland ook het plan opgevat om een leger naar Noorwegen te sturen, met als doel het land onder naziheerschappij te brengen, en de Duitsers waren gewoon net iets eerder. De ironie van de geschiedenis wilde echter dat Neville Chamberlain als gevolg van de mislukte Noorse operatie opstapte als prime minister en Winston Churchill hem daarna op 10 mei 1940 opvolgde.
Toch zorgde Churchill er als prime minister voor dat Groot-Brittannië bleef doorvechten en geen vrede met Duitsland sloot. Chamberlain en ook Halifax, de minister van Buitenlandse Zaken, voelden wel wat voor een vrede met Duitsland. Tijdens Fall Gelb, de Duitse veldtocht in de Benelux en Frankrijk die precies op de dag dat Churchill prime minister werd van start ging, werd het Franse leger verpletterend verslagen en kwam ook het Engelse expeditieleger in groot gevaar. De vrees bestond dat Duitsland met evenveel gemak ook Groot-Brittannië zou overweldigen. Churchill was echter faliekant tegen een vrede met Hitler omdat de nazileider een uiterst onbetrouwbare onderhandelingspartner was gebleken, die praatte over vrede maar vervolgens het tegenovergestelde deed.
Churchill had in de jaren dertig als oppositiepoliticus tevergeefs tegen het nazigevaar gewaarschuwd, maar boekte nu wel succes. Met een emotionele toespraak wist hij de meerderheid van de ministers te overtuigen. Chamberlain en Halifax haalden bakzeil. Tijdens de Battle of Britain wist het Perfide Albion stand te houden tegenover de Duitse overmacht, en toen Hitler in de zomer van 1941 de Sovjet-Unie aanviel en in december dat jaar bovendien zo dom was om ook de Verenigde Staten de oorlog te verklaren wist Churchill zeker dat de Tweede Wereldoorlog gewonnen was.
Groot-Brittannië was na de oorlog één van de grote drie, samen met de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Toch had het wereldrijk veel van zijn macht verloren. Groot-Brittannië was dankzij de oorlog bijna bankroet en zou na de oorlog veel koloniën verliezen. Churchill had graag gezien dat het imperium behouden bleef, maar helaas voor hem en andere imperialistische romantici werd de Union Jack in vele streken gestreken. Er waren andere tijden aangebroken.
Wellicht is dat ook een belangrijke sleutel om Churchills ‘incorrecte’ standpunten te begrijpen. Feministen, anti-kolonialisten en andere politiek-correcte mensen die de geschiedenis bekijken met de moraal van nu vinden iedereen die niet zo denkt als zij intolerant en racistisch, behalve natuurlijk als die ander zwart of moslim is. Churchill is met zijn harde grappen en zijn conservatieve standpunten in hun ogen de foutheid zelve, hoewel Churchill zich keerde tegen onnodig bloedvergieten en ontzettend boos was op Lord Kitchener toen die het graf van de Soedanese Mahdi had bezoedeld. Churchill vocht voor zij imperium maar respecteerde zijn vijanden, behalve natuurlijk korporaal Schicklgruber (Hitler) en zijn ‘Narzis’.
Churchill had humor, inspireerde mensen en haalde het beste in hen naar boven, stond pal voor de westerse waarden als democratie en vrijheid van meningsuiting, en was ook bereid deze waarden met bloed, zweet en tranen te verdedigen. Dit maakte hem tot de leider die Groot-Brittannië in oorlogstijd zo nodig had, dit zorgde er voor dat hij geschiedenis schreef en West-Europa werd bevrijd van de nazi-barbarij, dit maakte hem tot een wereldhistorische figuur.
De chronologisch opgezette biografie van Georffrey Best leest als een trein, is redelijk uitgebreid en geeft een goed beeld van de Britse premier en oorlogsleider. Het boek wordt een beetje saaier als de Tweede Wereldoorlog vordert. Hoewel de verhouding tussen Churchill en Charles de Gaulle van de Vrije Fransen op zich een interessant thema is haalt het hoofdstuk hierover echt de vaart uit het boek, omdat het een minor issue is in het grote verhaal. Maar desalniettemin is de biografie van Best best aardig.
De thematisch opgezette biografie van Boris Johnson leest als een TGV. Het boek is qua interessante weetjes, grappen en vertelstijl superieur. Het is nog een beetje vroeg nu in maart, maar ik nomineer De Churchill factor bij dezen voor het beste geschiedenisboek van het jaar. Boris Johnson stelt zich echt als doel om Churchill voor het eenentwintigste-eeuwse lezerspubliek relevant te maken, dus niet alleen voor historici en mensen die graag geschiedenisboeken lezen, maar ook voor die mensen die gewoon van een leuk, interessant en spannend verhaal houden.
Al lezende snapte ik opeens de verborgen bedoeling van Boris Johnson. Zoals Winston Churchill door middel van zijn verhalen zichzelf presenteerde als degene die de ziel van Groot-Brittannië belichaamde, het Britse volk door en door kende en moest gaan redden in het uur van nood, zo presenteert Boris Johnson zich eigenlijk als Churchills geestelijke opvolger die net zo nuchter en witty is en het liefst ook het Britse volk wil gaan leiden. Zijn Churchill-biografie moet je lezen als Boris Johnsons sollicitatiebrief om straks de nieuwe prime minister van Groot-Brittannië te worden.
Ondanks alle modieuze moralistische kritiek van politiek-correcte postmodernisten is Winston Churchill als een held de geschiedenis ingegaan. In 2002 werd hij verkozen tot Grootste Brit Aller Tijden. Ook Nederland heeft Winston Churchill in het zonnetje gezet. In 1946 bezocht hij het bevrijde Nederland. Churchill werd als een ware held onthaald. Het Polygoonjournaal maakte van zijn bezoek een prachtig verslag, dat integraal op Youtube staat.
N.a.v.: Boris Johnson, De Churchill factor. Hoe één man geschiedenis schreef (Uitgeverij het Spectrum, Houten en Antwerpen 2015). ISBN 978900034546. €24,99. 428 pagina’s.
En: Geoffrey Best, Churchill (Historisch Nieuwsblad, Amsterdam 2014). ISBN 9789085714651. €29,99. 544 pagina’s.
