Als militaire waarnemer in de Balkan was een van mijn gevaarlijkste taken het bijwonen van gemeenteraadsvergaderingen. Ik ging namelijk bijna dood van verveling. Geneuzel van grauwe politici die kibbelden over wie welke bestuursfunctie mocht vervullen. Verder gebeurde er nooit wat in die desolate streken, en dus ook niet in de gemeenteraden. Terug in Nederland raakte ik privé betrokken bij onze Provinciale Staten. Toen pas begreep ik waarom gemeenteraadsleden in de Balkan nooit over belangrijke zaken overlegden: omdat ze daar niet over mochten beslissen. Net als bij ons de Provinciale Staten. Wat moeten we doen om te voorkomen dat onze provincies afzakken tot Balkanniveau?
De Provinciale Staten hebben nauwelijks een stem in wat er gebeurt in de provincie. Een beetje ruimtelijk ordenen, tot Den Haag het overneemt, zoals bij de Maasvlakte. Verder gaat de provincie over infrastructuur en vervoer. Behalve over luchtvaart, zeetransport, snelwegen en spoor, want dat doet Den Haag. En over het restje cultuur dat Den Haag nog niet heeft wegbezuinigd. En over welzijn. Hoewel dat nu grotendeels is neergelegd bij de gemeentes. Door Den Haag. Kiezers hebben haarfijn door dat je provinciale stembiljet een soort kraslot is: als je het gebruikt hoop je dat er iets gebeurt, maar je weet eigenlijk ook wel dat daar maar een hele kleine kans op is.
Hautaine technocraten mochten het vroeger vaak omdraaien, en wijdden de matige belangstelling voor provinciale politiek aan een gebrek aan democratisch besef: die domme burgers snapten niet hoe fijn het was dat ze mochten stemmen. Maar inmiddels is Den Haag om. Zo staat in het huidige regeerakkoord een dappere poging om de provincie weer relevant te maken: fuseer Noord-Holland, Utrecht en Flevoland. Misschien zou het geheel meer zijn geweest dan de som der delen, of misschien was drie keer niks ook wel niks. We zullen het nooit weten, want het plan ligt voorlopig in de ijskast. Waarom? Omdat wij Balkaniseren: onze politici verzetten zich tegen een plan dat het aantal bestuursfuncties verkleint. Maar de politiek staat dus wel open voor verandering.
Er zijn genoeg manieren om de provincie relevanter te maken. Bijvoorbeeld: schaf de Eerste Kamer af en laat haar controlerende taak uitvoeren door een afvaardiging van de Provinciale Staten. De Statenverkiezingen zijn toch al een verkapte verkiezing van de Eerste Kamer, en op deze manier hebben de statenleden zelf meer invloed op Haags beleid dat hun provincie raakt. Of een ander, simpeler idee: geef de provincies überhaupt meer verantwoordelijkheden. Klinkt kansloos, want waarom zou Den Haag macht willen opgeven? Maar kijk maar hoe de gemeentes nu de verantwoordelijkheid hebben gekregen voor de zorg. Als Den Haag iets maar rottig genoeg vindt, willen ze er wel van af. Waarom niet, bijvoorbeeld, Sociale Zaken?
Zoals het nu met de provincies gaat, gaat het echt de verkeerde kant op. Groningen is een achtergesteld aardbevingsgebied. Limburg is qua integriteit het Sicilië van Nederland, en Noord-Brabant is de polderversie van de Colombiaanse drugskartels. Langzaam glijden ook onze desolate streken af tot Balkanniveau. En nee, niet dat ik oorlog verwacht tussen Friezen en Drenten die ooit genoeglijke buren waren. Die stap hebben we gelukkig overgeslagen. Maar we zijn al wel terechtgekomen in de klassieke post-conflict situatie waarin een land centraal wordt aangestuurd en lokale en regionale overheden bijna niets meer te zeggen hebben over zichzelf. En dus kunnen ze hun problemen niet zelf oplossen. Hoog tijd om de provincie haar stem terug te geven.
