Van de zes grootste politieke partijen in Nederland is de PvdA de afgelopen jaren het felst gedraaid waar het aankomt op zzp’ers. In 2012 noemde de partij de zelfstandige zonder personeel nog ‘de held van de economie’. Anno 2015 vindt de partij zelfstandigen maar een last.
“Zzp’ers vormen een belangrijk deel van onze arbeidsmarkt en zijn een economische factor van betekenis. In stilte hebben ze een flink deel van de economische terugloop ondervangen. Dat is een van de redenen waarom onze werkloosheid relatief laag is. De kleine zelfstandige is de held van de economie van de 21e eeuw.”
Met die lofzang probeerde de Partij van de Arbeid in 2012 de zzp’er er nog van te overtuigen dat een stem op de arbeiderspartij een stem op het goede was.
Niet zo gek ook: met een club van ruim 800.000 zielen is de zzp’er een belangrijke kiezersgroep geworden. Met zijn allen zijn de zelfstandigen zonder personeel goed voor zo’n 15 zetels in de Tweede Kamer. En dus buitelen politieke partijen sinds het begin van dit decennium over elkaar heen om eenpitters te paaien. Zzp’ers zijn volgens het verkiezingsprogramma (2012) van de VVD van onschatbare waarde en onmisbaar voor een gezonde economische toekomst, dragen volgens het CDA bij aan de dynamiek van onze economie en het innovatievermogen en vingen volgens GroenLinks de klappen van de economische crisis op.
Een paar jaar eerder was dat nog heel anders, blijkt uit onderzoek van een groep TPO-journalisten die de afgelopen maanden de standpunten rondom zzp’ers in kaart bracht. Tijdens de verkiezingen voor de Tweede Kamer in 1998, 2002 en 2003 is het aantal keren dat er in de partijprogramma’s van het CDA, D66, GroenLinks, de PvdA, de SP en de VVD over zzp’ers wordt gesproken op één hand te tellen.
Pas in de tweede helft van het vorige decennium verandert daar wat in. In 2006 hebben politieke partijen volgens een vergelijking van het Platform Zelfstandige Ondernemers (PZO-ZZP) nog geen oog voor zelfstandige ondernemers. Van de 40 onderwerpen die volgens de organisatie van belang zijn voor zzp’ers komt meer dan de helft in geen enkel verkiezingsprogramma aan bod. Slechts vier partijen (PvdA, VVD, CDA en SP) behandelen zes of meer van die punten. Collectieve voorzieningen voor zelfstandigen en extra aandacht voor starters zijn veruit het populairst.
Het contrast met de verkiezingsprogramma’s van 2012 is treffend. In dat jaar is de zzp’ers volgens PZO-ZZP veranderd in ‘de knuffelbeer van de politiek’ schrijft PZO-voorzitter Esther Raats op 29 augustus 2012.
“Opvallend is dat waar voorheen niet of nauwelijks aandacht werd besteed aan de zelfstandig ondernemer, het ondernemerschap en ook de zzp’er eindelijk serieus worden genomen.”
Dat serieus nemen zit hem met name in plannen om schijnzelfstandigheid aan te pakken en het toegankelijker maken van sociale voorzieningen.
In 2012 is het voor veel politieke partijen duidelijk: die zelfstandigen, daar moet ‘iets’ mee. Toegang tot collectieve verzekeringen bij arbeidsongeschiktheid is voor veel partijen een belangrijk punt, al verschilt de aanvliegroute. Waar de VVD net als het CDA en D66 pleit voor vrijwillige regelingen, willen de SP en de PvdA een dergelijke verzekering verplichten.
Beschermen is bij beide partijen het credo. “Verdiensten moeten tenminste genoeg zijn om pensioen op te bouwen en om een verzekering te kunnen veroorloven voor arbeidsongeschiktheid en ziekte”, aldus de PvdA in zijn programma van 2012. “De broodfondsen als verzekering tegen risico’s verdienen actieve fiscale steun. Daartegenover staat wel de plicht om zich te verzekeren tegen ziekte en arbeidsongeschiktheid.”
Hoewel de zelfstandige zonder personeel vrijwel unaniem geprezen wordt door de politieke partijen, ligt hij sinds de aantreding van kabinet Rutte-II onder vuur. Een getuige daarvan is het plan om de Verklaring Arbeidsrelatie (VAR) te wijzigen. Dat formulier waarop zzp’ers verklaren dat ze daadwerkelijk zelfstandige zijn, moet worden vervangen door de Beschikking Geen Loonheffing. Dit paradepaardje van staatssecretaris Wiebes (VVD, Financiën) beslaat een webmodule die de werkrelatie tussen klant en zzp’er duidelijk moet maken. Resultaat: een stuk meer administratieve rompslomp voor eenpitters.
Naast de plannen rondom het aanpassen van de VAR getuigen ook de meerdere pogingen om de zelfstandigenaftrek af te schaffen danwel in te perken van pestgedrag tegenover zzp’ers. “Als je de stukken leest, krijg je een beetje het idee dat het jachtseizoen op zzp’ers van start is gegaan”, merkt D66-Kamerlid Steven van Weyenberg tijdens een debat op 23 april 2014 op naar aanleiding van een brief die vlak voor het debat overhandigd is.
“Normaal doet een kabinet eerst onderzoek. Daarna wordt er beleid gemaakt, dat vervolgens wordt gehandhaafd. Als ik de brief goed begrijp zijn we nu al aan het handhaven.”
Opvallend is dat de partijen die sinds de afgelopen jaren juist om het hardst schreeuwen dat ze ‘de economische kracht van zzp’ers waarderen’ (PvdA) en dat de overheid ‘iemand die het lef heeft een eigen onderneming te beginnen niet moet lastigvallen, maar moet ondersteunen’ (VVD) nu degenen zijn die samen met de scepter zwaaien en met plannen komen die juist lijken te wijzen op het tegenovergestelde.
De twee regeringspartijen stellen respectievelijk dat ze de verschillen in de fiscale behandeling van zzp’ers kleiner willen maken, danwel dat zzp’ers meer gelijke fiscale behandeling zouden moeten krijgen. Een beperking van de zelfstandigenaftrek heeft juist het tegenovergestelde effect. Dat voelt voor VVD-Kamerlid Anne Mulder als ‘zzp’er pesten’. “Het lijkt erop dat het kabinet de zzp’er wil neerzetten als ofwel een zieligerd die via schijnconstructies wordt gedwongen tot het zelfstandig ondernemerschap, ofwel als profiteur vanwege de belastingvoordelen voor zelfstandigen.”
Uit onderzoek van het Financieele Dagblad blijkt dat het duidelijk is dat de PvdA in het huidige kabinet leidend is waar het zzp’ers aangaat. Ook de inperking van de zelfstandigenaftrek komt uit de koker van de arbeiderspartij. Het ‘aftopppen’ van de zelfstandigenaftrek moet zzp’ers duurder maken, waardoor bedrijven minder in de verleiding komen om vast personeel in te ruilen voor eenpitters.
Een bijzonder standpunt voor een partij die in 1998 nog vindt dat werklozen meer gestimuleerd moeten worden om voor zichzelf te beginnen. “Uitkeringsgerechtigden worden nu vooral gestimuleerd om betaald werk in loondienst te vinden”, aldus de PvdA in zijn verkiezingsprogramma van dat jaar;
“De andere optie, namelijk om een loopbaan op te bouwen als zelfstandig ondernemer, heeft te weinig aandacht gekregen. De sociale wetten kunnen meer worden toesneden op de ‘ondernemende werkzoekende’. Zodat voor het starten van een eigen bedrijf als uitkeringsgerechtigde meer mogelijkheden komen.”
Van die visie is nu weinig meer over.
Het onderzoek ZZP’ers: Markvernieuwers of marktverziekers werd uitgevoerd door Geert Jan Hahn, Gepko Hahn, Gyurka Jansen, Jolanda Breur, Nick Kivits, Rebke Klokke (fotografie) en Simon Trommel, met Pierre Spaninks als hoofdredacteur.
Het startkapitaal van 5000 euro dat voor dit project nodig was, is binnen enkele weken via het platform voor onderzoeksjournalistiek Yournalism.nl bij elkaar gebracht door meer dan 250 donateurs.
De volledige resultaten verschijnen binnenkort als e-boek. TPO brengt de komende tijd alvast een serie voorpublicaties.
