Hoe is het om ergens te leven waar jihadi’s onder het mom van de sharia de bevolking onderdrukken met strenge leefregels? Vrouwen die naar buiten gaan moeten sokken dragen. En handschoenen. Muziek is verboden. Voetbal is verboden. En roken mag ook niet meer. Een man bewandelt de straten van Timboektoe (Mali) met een megafoon, om in meerdere talen duidelijk te maken wat de nieuwe regels zijn.
Timbuktu – gefilms in buurland Mauritanië – is een mozaïekvertelling waarin we allerlei aspecten zien van de bezetting van deze stad in 2012 door de strengislamitische groepering Ansar Dine. Herder Kidane, die met zijn gezin vlak buiten de stad woont, vormt nog het meest een leidraad. Zijn lievelingskoe GPS wordt gedood door visser Amadou, nadat het beest verstrikt raakt in vissersnetten. Kidane gaat verhaal halen en brengt zijn pistool mee. Dat loopt verkeerd af, waarna de herder zich moet onderwerpen aan de shariawetten.
Maar we zien meer. Een jonge strijder doet zijn best, maar slaagt er niet in overtuigend in een video te vertellen waarom hij vecht voor de sharia. Wanneer een vrouw weigert handschoenen aan te doen – “Met handschoenen kan ik toch niet werken?” – wordt ze weggevoerd. Een man en vrouw worden tot aan hun nek ingegraven en bekogeld met stenen. En gewapende mannen struinen ’s avonds de straten af om uit te zoeken waar de muziek vandaan komt.
Het grootste effect van de invoering van al deze leefregels, is de enorme hoeveelheid handhaving die daardoor nodig is. De film overdrijft niet, maar selecteert erg zorgvuldig wat hij laat zien. Elk voorbeeld is tekenend in een uitgebreid staaltje ‘show, don’t tell’. Het totaalplaatje van deze onderdrukking wordt zodoende stukje bij beetje ingekleurd.
Eén ding is zeker in Timbuktu. Het leven laat zich niet beteugelen. De zangeres die wordt gezweept zet haar lied snikkend voort. Jihadi’s hebben het op straat over voetbalinternationals Zidane en Messi, of piepen er even tussenuit om te roken. Poëtisch zijn de beelden van een groep jongeren die de oplossing heeft voor het vraagstuk hoe je een wedstrijd kunt voetballen zonder dat het voetballen is. Namelijk: minus de bal. Die is denkbeeldig, maar de match is echt.
Het shariaregime in Timboektoe duurde niet lang. Minder dan een jaar nadat de stad werd ingenomen, kwamen Franse troepen die al bevrijden. Het is daardoor typisch dat er in de film voor is gekozen om het begin noch het einde van de bezetting te tonen. Wat de film ook niet laat zien, is hoe de jihadi’s in hun strijd terechtkomen, hoe ze overtuigd raken. Wel worden ze afgeschilderd als mensen. De gruwelijkheid van veel van hun acties spreekt voor zich. Dat ze niet heel anders zijn dan de mensen die ze onderdrukken misschien niet. Daar ligt de tragiek.
De film is kritisch, maar tegelijkertijd ook menselijk en evenwichtig. Bovenal is hij uiterst actueel. Dankzij Timbuktu kunnen we een kijkje nemen in een leefwereld die we nauwelijks kennen, maar die onderdeel is van de wereld waarin we zelf leven.
