“De fiscus is er om belasting te innen. Niet om mensen uit de bijstand te houden.” Peter Kavelaars – hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, en lid van de commissie-Van Dijkhuizen, die de mogelijkheden van een nieuw belastingstelsel onderzocht- vindt dat de huidige zelfstandigenaftrek onrechtvaardig is. Want mensen in loondienst hebben deze aftrekpost niet. Maar de situatie van ondernemers is heel anders, zeggen zzp-organisaties.
Het kabinet probeerde in 2012 de zelfstandigenaftrek af te schaffen. Dit zou 500 miljoen euro moeten opleveren. Een jaar later werd het voornemen ingetrokken. Eerst ging er 200 miljoen vanaf, daarna nog eens 300 miljoen. De discussie kan op twee manieren terugkeren: in de conclusies van een interdepartementaal onderzoek naar de kenmerken van de zzp’er, zijn inkomen en lasten en de betekenis voor de economie. Ook kan het terugkomen in de belastingstelselherziening die boven de markt hangt.
De zelfstandigenaftrek is er voor ondernemers die …
Bij een combinatie, bijvoorbeeld met een dienstverband, geldt als aanvullende eis dat minimaal de helft van het aantal gewerkte uren aan de eigen onderneming wordt besteed.
Ondernemers die hieraan voldoen mogen over 2015 het vaste bedrag van 7280 euro aftrekken.
De commissie Van Dijkhuizen stelt voor de zelfstandigenaftrek inclusief de startersaftrek in acht jaar af te bouwen. De zelfstandigenaftrek van 7280 euro is onrechtvaardig, stelt Kavelaars, “want werknemers ervaren een twee keer zo hoge belastingdruk als zelfstandigen. Bovendien is de zelfstandigenaftrek economisch niet effectief.” De commissie wil het geld dat dit oplevert, steken in de arbeidskorting voor werkenden.
Kavelaars pleit met de commissie voor een vermindering van de faciliteiten voor zelfstandigen, niet voor afschaffing, want hij beseft dat zelfstandigen meer kosten hebben dan werknemers. Ze moeten zelf bijvoorbeeld hun sociale zekerheid organiseren en geld hebben voor investeringen.
Divosa, de vereniging van directeuren van sociale diensten, voorziet dat afschaffing of vermindering van de zelfstandigenaftrek leidt tot meer bijstandsgerechtigden. “Hoe groot het effect is, is niet duidelijk. Maar meer mensen zullen mogelijk een beroep op bijstand doen. Enerzijds omdat het inkomen van zelfstandigen zonder de aftrek sneller onder het bestaansminimum zakt. Anderzijds omdat het voor mensen met een bijstandsuitkering zonder deze aftrek lastiger wordt om via een eigen bedrijf weer zelfstandig in hun inkomen te voorzien,” aldus een woordvoerder.
De aftrek is in het leven geroepen:
De geschiedenis van de zelfstandigenaftrek voert al vele decennia terug. In 1971 werd een tijdelijke inkomenssteun – bij aanvang driehonderd gulden – ingevoerd voor kleine ondernemers. In 1973 werd deze aftrek ondergebracht bij de fiscale oudedagsreserve. Nog weer twee jaar later werd de zelfstandigenaftrek ingevoerd als compensatie voor de hoge inflatie en de ongunstige inkomensontwikkeling voor ondernemers.
In 2005 is de aftrek verhoogd als compensatie voor de gestegen milieubelasting. In 2012 en 2013 stelde het kabinet voor de aftrek te schrappen. “Het is een cadeautje”, zeggen tegenstanders. “Je mag best meegaan met de moderne tijd maar het is een broodnodig bedrag”, zeggen voorstanders. De discussie over aanpassingen aan de zelfstandigenaftrek duurt nog voort: dat komt onder meer terug in de belastingstelselherziening waar het kabinet aan werkt.
De aftrek is voor sommigen broodnodig, erkent ook Kavelaars. “Maar de zelfstandigenaftrek houdt nu dus mensen uit de bijstand en daar is het fiscale systeem niet voor bedoeld. Dat is bedoeld om belasting te innen.” Dat bij een versobering mensen in de bijstand belanden, neemt hij dus voor lief. “Ik kijk naar wat goed is voor de economie. Mensen die met minder aftrek niet meer kunnen rondkomen moeten wat anders gaan doen, waar wel behoefte aan is. Als we tien schilders hebben, maar we hebben er maar acht nodig, dan hebben we er twee te veel. U bent ook zzp’er? Journalisten zouden techneut kunnen worden.”
Kavelaars pleit ervoor de aftrek in elk geval winstafhankelijk te maken. Nu is het een vast bedrag, dit jaar 7280 euro. Maar een vast bedrag prikkelt zzp’s niet om door te groeien.
De aanhoudende discussie over de zelfstandigenaftrek zorgt voor onrust bij de eenpitters. Op het internet circuleert een petitie waarin zelfstandigen Den Haag oproepen af te blijven van de regeling. Zorgen over afschaffing zijn nu voorbarig, zegt Johan Marrink van ZZP Nederland. Maar het is de vraag wat Den Haag wél wil. Momenteel polst de staatssecretaris de politieke partijen. In dit voorjaar volgt mogelijk een antwoord op de commissie Van Dijkhuizen.
Verder wordt gewacht op de uitkomst van het IBO-zelfstandigen: een interdepartementaal beleidsonderzoek door een werkgroep van de ministeries van Financiën, Algemene Zaken, Sociale Zaken, Economische Zaken en het CPB. In dit onderzoek staan de groei van het aantal zzp’ers en de gevolgen daarvan voor de economie centraal.
Intussen werken zzp-organisaties ook aan eigen voorstellen. “Je kunt je wel verzetten tegen flexibilisering, maar het zal niet verdwijnen”, zegt Josien van Breda van FNV Zelfstandigen. “Veel mensen willen ook zelfstandige zijn en zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun leven. Zij willen niet blijven zitten waar ze zitten. En dus zul je een manier moeten vinden om daar goed mee om te gaan. Maar de hele wetgeving is nu nog ingericht in termen van werknemer en werkgever.” De zzp-organisaties werken overigens ook aan alternatieven voor de zelfstandigenaftrek.
Van Breda verwacht dat de politiek zijn verantwoordelijkheid zal nemen. Er zijn ruwweg 800.000 zzp’ers in Nederland, geen partij die het in zijn hoofd zal halen deze groep volledig tegen zich in het harnas te jagen. De geschiedenis leert volgens Van Breda dat een inkomen met één procent verlagen nog wel gaat, maar dat een verlaging van 2 of 3 procent al moeilijk is. “Daar is geen politiek-maatschappelijk draagvlak voor. En dat betekent het voor velen: afschaffing van de zelfstandigenaftrek levert minimaal een inkomensdaling van 221 euro op. En dat is veel als jouw omzet ergens tussen twaalf- en twintigduizend en euro ligt, wat vrij gangbaar is in bijvoorbeeld de creatieve sector, de zorg, of taalonderwijs.”
Hoeveel omzet een zzp’er als netto besteedbaar inkomen in zijn zak kan steken, hangt onder meer af van de hoogte van zijn totale omzet en van zijn aftrekposten. Laten we alle externe factoren buiten beschouwing, dan houdt een zelfstandige die op jaarbasis het modale inkomen omzet (in 2015 vastgesteld op 35.500 euro), afgerond zo’n 29.500 euro over. Op maandbasis is dat 2458 euro, ruim driehonderd euro meer dan de 2145 euro die een werknemer in loondienst van een modaal salaris op zijn bankrekening terugziet. Maar de zzp’er moet van die extra euro’s nog wel zijn eigen arbeidsongeschiktheidsverzekering en oudedagsvoorziening betalen.
Voor een flink aantal zelfstandigen is de zelfstandigenaftrek een broodnodige ondersteuning van hun werk. Zonder dat zouden ze wellicht in de bijstand belanden. De een noemt het een cadeautje, de ander ondernemersbevordering. Wat scheelt het verdwijnen van de zelfstandigenaftrek nou écht onder de streep? Drie rekenvoorbeelden.
Paul is fotograaf en is sinds zeven jaar actief als zzp’er. Na een aantal vette jaren ziet hij zijn omzet steeds verder teruglopen, mede doordat zijn belangrijkste klanten, in de mediawereld, hun tarieven steeds verder verlagen. Dit jaar moet Paul het doen met een omzet van 24.000 euro. Nu hoort ook hij bij de 33 procent van de Nederlandse zzp’ers die minder dan een kwart ton per jaar omzetten. (Uit onderzoek dat Panteia/EIM uitvoerde in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid blijkt dat 33 procent van de Nederlandse zzp’ers een inkomen heeft dat lager ligt dan 25.000 euro.)
Dat Paul weinig verdient, betekent ook dat hij weinig belasting betaalt: de fiscus int slechts 825 euro, nog eens 697 euro betaalt hij als inkomensafhankelijke bijdrage aan de Zorgverzekeringswet.
Paul hij mag dus 93,65 procent van zijn omzet houden: onder de streep houdt hij 22.477 euro over. Dat is deels te danken aan de zelfstandigenaftrek, maar ook de MKB-winstvrijstelling, de algemene heffingskorting en de arbeidskorting spelen een rol.
Verdwijnt de zelfstandigenaftrek, dan kost dat Paul 2.652 euro. Hij moet dan niet alleen meer belasting betalen (3.174 euro), ook zijn bijdrage aan de Zorgverzekeringswet loopt op (naar 1.001 euro) omdat zijn belastbaar inkomen stijgt.
Paul houdt in die situatie al met al 19.825 euro over, 1.804 meer dan het wettelijk minimumloon. Verdient hij door omstandigheden dit jaar niet meer dan twintigduizend mille, dan duikt hij bij het verdwijnen van de zelfstandigenaftrek zelfs onder het minimuminkomen (besteedbaar inkomen: 17.311 euro). Blijft het fiscale voordeel behouden, dan houdt Paul van die 20.000 euro 19.900 euro over.
Klein, maar kostbaar detail: investeringen zoals materiaalkosten, niet vreemd voor een fotograaf, zijn in dit verhaal niet meegenomen.
Na jaren in vaste dienst gewerkt te hebben kwam stukadoor Gerrit drie jaar terug op 58-jarige leeftijd op straat te staan. Na een jaar lang duimen draaien besloot hij voor zichzelf te beginnen. Dat bevalt hem en de zaken gaan redelijk. Dit jaar weet hij 45.000 euro binnen te slepen. Een klein fortuin, vindt Gerrit.
Als nieuwkomer mag hij behalve van de zelfstandigenaftrek ook profiteren van startersaftrek. Dat zorgt ervoor dat hij van zijn zuurverdiende knaken 35.921 euro in eigen zak mag steken. Had hij in loondienst 45.000 euro bruto verdiend, dan had hij zo’n 4000 euro minder te besteden gehad. Al had hij zich dan geen zorgen hoeven te maken over arbeidsongeschiktheid en zijn oudedagsvoorziening, die allebei flinke kostenposten zijn voor zelfstandigen.
Verdwijnt de zelfstandigenaftrek, dan kost dat Gerrit zo’n 8,6 procent van zijn besteedbaar inkomen. De stukadoor houdt dan 32.843 euro over. Vervalt ook de startersaftrek, dan wordt het nog minder: 31.945 euro. Dat is ongeveer duizend euro meer dan wat hij over zou houden van een bruto loon van 45.000 euro. Maar dat is zonder secundaire luxes als oudedagsvoorziening, een dertiende maand, een arbeidsongeschiktheidsverzekering en andere sociale voorzieningen waar een werkgever premie voor betaalt.
2015 is een goed jaar voor IT’er Leonard. De jonge techkenner haalt dit jaar maandelijks negenduizend euro binnen met programmeerwerk voor verschillende veelbezochte websites en -shops. Leonard werkt het liefst alleen. Alleen dan kan hij de kwaliteit garanderen waarom hij bekend is geworden.
Van Leonards jaaromzet, 108.000 euro, gaat een kleine veertig mille rechtstreeks de staatskas in. Toch mag Leonard van zichzelf niet klagen: hoe meer belasting je betaalt, hoe meer je hebt verdient en hoe meer je dus uiteindelijk overhoudt: 68.813 euro om precies te zijn.
De zelfstandigenaftrek van 7.280 euro ziet Leonard als een extraatje. Fijn dat-ie er is; maar relatief gezien scheelt het hem niet veel als de aftrekpost komt te vervallen. Hij zou er 4,83 procent op achteruit gaan en nog altijd een riant inkomen van 65.557 euro overhouden.
Om de bovenstaande vergelijkingen overzichtelijk te houden, hebben we ervoor gekozen kosten, bijdragen in potjes voor oudedagsvoorzieningen, andere aftrekposten en verzekeringen (zoals arbeidsongeschiktheidsverzekering) buiten beschouwing te laten. De uitgebreide berekeningen staan hier. (Excel, xls) Zelf berekenen wat je nu ongeveer overhoudt? Dat kan hier.
Tekst: Simon Trommel; Rekenvoorbeelden, inclusief tekst: Nick Kivits
Het onderzoek ZZP’ers: Markvernieuwers of marktverziekers werd uitgevoerd door Geert Jan Hahn, Gepko Hahn, Gyurka Jansen, Jolanda Breur, Nick Kivits, Rebke Klokke (fotografie) en Simon Trommel, met Pierre Spaninks als hoofdredacteur.
Het startkapitaal van 5000 euro dat voor dit project nodig was, is binnen enkele weken via het platform voor onderzoeksjournalistiek Yournalism.nl bij elkaar gebracht door meer dan 250 donateurs.
De volledige resultaten verschijnen binnenkort als e-boek. TPO brengt de komende tijd alvast een serie voorpublicaties.
