https://youtu.be/MDj0VRwQFnw
Het Oekraïense parlement nam afgelopen week enkele hoogst controversiële wetten aan, die erop neer komen dat a. het communistische verleden en communistische symbolen (vlaggen, gedenktekens, straatnamen) in de ban worden gedaan en b. Oekraïense opstandelingen – ‘vrijheidsstrijders’, onder wie ook extremistische nationalisten, die in de Tweede Wereldoorlog aan de kant van de nazi’s tegen het Rode Leger vochten – een heldenstatus krijgen.
Commentatoren reageren kritisch. Het wetgevingsproces was in hun ogen een zootje: door allerlei verschillende Oekraïense strijdgroepen op één hoop te gooien en kritiek op die partizanen strafbaar te maken, wordt het in de toekomst bijvoorbeeld illegaal om een omstreden nationalist als Stepan Bandera (1909-1959) te bekritiseren.
Bandera, de leider van het Oekraïense opstandelingenleger OePa, is de belangrijkste held van de Oekraïense nationalisten, veelal afkomstig uit het Westen van het land, die zich verzetten tegen Rusland en tegen Russische taalkundige – en culturele invloeden in Oekraïne. Bij demonstraties lopen zij met portretten van de man, wiens troepen onder meer medeverantwoordelijk waren voor een beruchte massamoord op etnische Polen in Wolhynië en Oost-Galicië tussen februari 1943 en februari 1944.
Zo’n honderdduizend Polen – onder wie veel vrouwen en kinderen – werden destijds door Oekraïense nationalisten op brute wijze afgeslacht in wat sommige historici beschouwen als een ‘genocide’.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte Bandera een periode samen met de nazi’s – hoewel hij ook een tijd gevangen zat in het KZ Sachsenhausen. Bandera werd in 1959 in München vermoord, in opdracht van de KGB.
De Oekraïense nationalistische strijders – ook de huidige, die dienen aan het front in bataljons met namen als Azov (een neonazi-bataljon), Donbass en Aidar – hebben in het Oosten van het land, waar veel Russischtaligen wonen, een beruchte reputatie. De pro-Russische rebellen in Oost-Oekraïne, die zich willen losmaken van Kiev, zeggen dat zij vechten tegen een nieuwe generatie ‘Banderovtsy‘, die zij beschouwen als fascisten.
Dat de nieuwe wet fascistoïde oorlogsmisdadigers op één hoop gooit met authentieke verzetsstrijders is critici een doorn in het oog. Die grofmazige definitie bevestigt Moskou in de bewering dat in Oekraïne een ‘fascistische junta’ aan de macht is.
Kortom, dit lijkt onverstandige, op rancune gebaseerde wetgeving van de Verchovna Rada, het parlement. Pikant is dat de indiener van de wet, Joeri Sjoechevitsj, de inmiddels 82-jarige zoon is van generaal Roman Sjoechevitsj, de beroemde en beruchte rechterhand van Stepan Bandera. Roman Sjoechevitsj geldt in Oekraïne, net als Stepan Bandera, als een nationale held. Maar hij was niet alleen een fanatieke nationalist, hij was ook een Jodenmoordenaar en nazi-collaborateur, die door de Duitsers Hauptmann werd gemaakt van het Nachtigall Batallion, dat onder meer massa-executies van Joden en communistische partizanen uitvoerde. Hij stemde in 1943 stilzwijgend in met de massamoord op de Polen in Wolhynië en Oost-Galicië.
In 1950 pleegde Sjoechevitsj, destijds 42 jaar oud, bij Lviv zelfmoord toen hij dreigde te worden gearresteerd. Sjoechevitsj’ complete familie was door de Sovjets al uiteengerukt: z’n broer was in gevangenschap vermoord, moeder en echtgenote waren verdwenen in een Siberisch kamp, de kinderen ondergebracht in een weeshuis. Zoon Joeri, de hoogbejaarde politicus en wets-indienaar, bracht meer dan veertig jaar van z’n leven door in weeshuizen, concentratiekampen en gevangenissen, hij werd gemarteld en werd blind.
Het is dus nauwelijks verwonderlijk dat Joeri een enorme haat ontwikkelde tegen het communistische systeem, dat hem – en de rest van zijn familie – het leven ontnam, en dat hij wil dat de herinnering aan zijn vader wordt gekoesterd. Maar Joeri Sjoechevitsj’ vreselijke persoonlijke lot mag geen reden zijn om de antisemitische en moorddadige acties van zijn vader Roman, de generaal, te vergoelijken.
Ook een andere nieuwe wet, die bepaalt dat communisme en nationaal-socialisme totalitaire en verwerpelijke ideologieën zijn, waarvoor geen propaganda mag worden gemaakt, roept allerlei vragen op. Voor bejaarde ex-Sovjet-burgers, die zich de opofferingen herinneren van het Rode Leger dat de nazi’s uit Oost-Europa verdreef, is dit verbod een provocatie.
Communistische symbolen zijn door Kiev nu officieel verboden verklaard, hoewel tijdens de jaarlijkse viering van de overwinning op Hitler normaal gesproken communistische burgers de oude Sovjet-vlag meedragen. En veteranen spelden op die dag hun Sovjet-onderscheidingen op. Ook straatnamen die naar ‘Sovjet-helden’ zijn vernoemd zullen er, wat de machthebbers in Kiev betreft, aan moeten geloven.
Bij de laatste Oekraïense parlementsverkiezingen behaalde de Communistische Partij nog vier procent van de stemmen. Dat zijn honderdduizenden kiezers. Een eerdere poging om de CP te verbieden mislukte, doordat de verantwoordelijke rechters aftraden wegens de ‘ongeoorloofde druk’ die op hen zou zijn uitgeoefend.
In de stad Lviv, het centrum van het West-Oekraïense nationalisme, worden met enige regelmaat herdenkingsmarsen gehouden voor de 14e Waffen-Grenadier-Division der SS Galizien, een divisie van de Waffen-SS, bestaande uit etnisch Oekraïense troepen uit Oost-Galicië, die in 1943 werd opgericht. De eenheid vocht voor nazi-Duitsland.
Of deze optochten in de toekomst in de huidige vorm gehouden kunnen worden, is onduidelijk. Wellicht zullen de deelnemers in het vervolg hun Duitse helmen met SS-symbool thuis moeten laten en zich tevreden moeten stellen met het aantrekken van Oekraïense klederdracht.
Internationale Oekraïne-experts maken zich zorgen. “Dit is een enorme vergissing, haast een doodswens gezien de situatie in de Donbas (Oost-Oekraïne – WD), waar een heel andere historische versie van de 20e eeuw bestaat”, schreef David Marples, Oekraïne-kenner van de Universiteit van Alberta, Canada. “Was deze ruwe verkrachting van de geschiedenis nou werkelijk nodig?”
De Europese Unie en de Verenigde Staten, bondgenoten van Kiev – die de radicaal-nationalistische en soms neonazistische tendensen in post-revolutionair Oekraïne officieel meest doodzwijgen – hebben nog niet gereageerd.
