Niet eens zo heel lang geleden spraken rechtse politici graag over ‘hun lijntje met Pim’. Pim was niet meer onder hen maar Pim was wel heel belangrijk geweest. En dus gingen zijn geestverwanten na de dood van Pim verder om zijn missie te volbrengen. De meesten van hen kenden Pim uiterst oppervlakkig. Hoewel Pim politiek zeer actief was geweest, was het niet duidelijk wat de missie van Pim precies was. Toch ging men graag in ‘zijn geest’ verder. Het leverde weinig op.
D66 heeft tegenwoordig ook een Pim. Hij zat in de MH17. Zijn dood kreeg opmerkelijk veel aandacht in vergelijking met andere slachtoffers. Er kwamen allerlei blogs van mensen die hun herinneringen aan Pim met de wereld wilden delen en nabestaanden kwamen zelfs op televisie. Er kwam bovendien uit zijn dood een initiatief voort: de Pim de Kuijer Lezing, waar jaarlijks een idealist in de geest van Pim zal vertellen hoe je je idealen waarmaakt, net zoals Pim dat altijd had gedaan.
Vrijdag was het zover in De Balie. De grote zaal was uitverkocht. In een kleine zaal werd de bijeenkomst gestreamd. Een meerderheid van de aanwezigen bleek een vriend, vriendin, collega, familielid of anderszins bekende van Pim. Zo ontstaat een rare mengelmoes van politieke strijd en rouw. De bijeenkomst begint met bekenden van Pim die herinneringen ophalen. Het meisje naast me houdt het al meteen niet droog. Zou zij Pim ook gekend hebben?
‘Heb jij ook een lijntje met Pim?’ vraag ik debatleider Farid Tabarki, die de avond aan elkaar praat. ‘Wel met die ene Pim’, meldt hij. Pim Fortuyn kon zijn handjes niet thuishouden. Maar Pim de Kuijer, daar was Tabarki geen persoonlijke bekende van. Goed gekozen als debatleider dus, want de bijeenkomst ontaardt al snel in een herinneringsbijeenkomst van vrienden en bekenden, niet een avond over hoe je je idealen kan verwezenlijken.
Men kijkt hier nogal op tegen Şafak Pavey, een gehandicapte Turkse vrouw. Ze zit in het Turkse parlement voor een PvdA-achtige partij. Ze is geïnspireerd door Pim, terwijl ze hem nooit heeft ontmoet. Ze houdt zich net als Pim bezig met de mensenrechten. Beide houden van gin tonic. We krijgen een bon om er gratis een te halen.
Pavey houdt een verhaal over mensenrechten. Het komt erop neer dat deze niet makkelijk te regelen zijn via wetgeving, want dat is vaak een dode letter. Zo heeft de Europese Unie veel regels in Turkije afgedwongen vanwege de toetredingsonderhandelingen. Dit is wel goed, maar vaak is de praktijk anders, aldus Pavey. Het gaat om de vraag hoe cultuur of traditie bij mensenrechten kan aansluiten.
Hoe dit precies vorm moet krijgen wordt niet helemaal duidelijk, terwijl de lezing daar juist over had moeten gaan. Het komt er vooral op neer dat er gepraat moet worden en dat de mensen dan geïnspireerd moeten raken. De lezing kan zo in theorie een totaal onverwachte uitwerking hebben: in plaats van meer steun voor mensenrechtenorganisaties kan de steun ook afnemen. Want wat doen die organisaties nou eigenlijk? Ze kunnen niets opleggen en alleen maar eindeloos praten.
Er is dus terecht veel behoefte aan een goeroe die dit cynisme wegneemt en vertelt hoe je dit probleem toch kunt aanpakken. Waar liggen de potentiële successen en wat zijn de stappen in die richting? Wat Şafak Pavey op dit terrein in de aanbieding heeft – behalve dat ze een enorme carrière maakte – is duister. Ze heeft wel een visie, maar geen tips over datgene waar het ooit allemaal om begon: idealen dichterbij brengen. Het blijft allemaal vooral heel moeilijk.
Pavey heeft Pim nooit ontmoet, maar zij vindt het wel heel belangrijk dat zijn ideeën levend worden gehouden. Hier lijkt iedereen dat prachtig te vinden, maar voor een buitenstaander zoals ik – die Pim in 2004 twee keer twee minuten ontmoette – blijft het een politieke bijeenkomst die geen politieke bijeenkomst is. Het is een verlate rouwbijeenkomst. Dat verdient vanzelfsprekend respect. Het is ook te prijzen dat men iets positiefs met het verlies van een vriend wilde doen. Maar als je problemen met mensenrechten wilt oplossen?
