Hoeveel ellende kan een mens aan? In het geval van fotograaf Sebastião Salgado heel veel. Zo laat de sublieme documentaire The salt of the earth zien. Maar er zijn grenzen.
De Braziliaan, aangesloten bij het vermaarde fotopersbureau Magnum, staat bekend om zijn langlopende fotoprojecten waarin hij een thema uitwerkt. De sociaal bewogen Salgado, opgeleid als econoom, liet in de fotoboeken Workers en Migration bijvoorbeeld zien onder welke omstandigheden er wordt gewerkt of hoe vluchtelingenstromen verlopen. Zijn indringende zwart-wit beelden maken grote geopolitieke en macro-economische ontwikkelingen persoonlijk. Beroemd zijn de foto’s van het werk in een Braziliaanse goudmijn, een soort menselijke mierenhoop. Of de beelden van de brandende oliebronnen in Koeweit na de Eerste Golfoorlog.
Wanneer de fotograaf een reportage maakt over de twee miljoen vluchtelingen die na de burgeroorlog in Rwanda klem zitten tussen strijdende partijen in Congo en hun thuisland knapt er iets bij hem. Tweehonderdduizend mensen komen om van ziekte, uitputting en honger. Salgado ervaart het als een reis door de hel. Steeds vaker moet hij zijn camera neerleggen omdat hij moet huilen. Meer ellende kan hij niet aan. “De mens is een verschrikkelijk beest,” is zijn conclusie. Maar hij weigert cynisch te worden en richt zijn camera voortaan op andere onderwerpen. Hij wordt natuurfotograaf. In zijn geboortedorp begint hij aan een groot project waarbij een door erosie kaal geslagen gebied wordt herbebost. Het nieuwe regenwoud wordt een nationaal park.
In de documentaire The salt of the earth is de totstandkoming van Salgado’s laatste project de rode draad. Voor de tentoonstelling en het fotoboek Genesis fotografeert de Braziliaan zeven jaar lang op plekken waar de natuur nog niet is aangetast door menselijk ingrijpen. We zien hem aan het werk diep in het Amazonewoud bij een stam die nog nooit een blanke met een camera heeft gezien. Aan de oevers van de Arctische Oceaan in Noord-Siberië richt hij zijn lens op dieren die geen angst voor de mens kennen.
Dat levert fraaie plaatjes op, maar regisseur Wim Wenders graaft dieper en plaatst het nieuwe werk van Salgado in een ruimere context. Salgado vertelt over zijn reizen voor eerdere projecten en over de omstandigheden waarin zijn foto’s tot stand kwamen. De indringende beelden worden groot geprojecteerd, de fotograaf licht ze toe en laat ons anders naar de foto’s kijken. Tussendoor reflecteert Salgado op zijn eigen functioneren als mens. Als fotograaf was hij sociaal bevlogen. Als vader was hij grotendeels afwezig. Voor de documentaire werken vader en zoon nu voor het eerst samen. De reisreportages waarin we Salgado aan het werk zien in allerlei uithoeken zijn gemaakt door zijn zoon Juliano die als co-regisseur naast Wenders op de aftiteling staat.
The salt of the earth is zo veel meer geworden als een making of-docu van een fotoproject. Het biedt inzicht in het hele oeuvre van Salgado. En we komen meer te weten over zijn drijfveren. Daarbij helpt het dat de Braziliaan een bevlogen verteller is met een hoopvolle boodschap. De mens is dan wel een verschrikkelijk beest, in ons zit ook een dier dat zich bekommert om de rest van de kudde.
Dvd/vod: The salt of the earth. Regie: Wim Wenders en Juliano Salgado.
