Zomaar twee berichten uit de kranten van de laatste dagen. In Duitsland ontstond ophef over de vijfenzestigjarige Annegret Raunigk, die na dertien kinderen graag haar jongste spruit met nóg een broertje of zusje wilde verblijden. Ze toog daarom naar de wonderdokters van Kiev, die haar onmiddellijk straften met een vierlingzwangerschap, tot stand gebracht met geleende eicellen én geleend zaad – dus wiens kinderen zijn dat nu eigenlijk? Maar dat terzijde.
‘Kleine meisjes wiegen nog altijd even verrukt hun poppen en in ons deel van de wereld wordt de aloude kinderwens inmiddels aangezien voor een onaantastbaar, bijna heilig mensenrecht’
Terwijl Bild met ‘Das Fotoalbum der Bald-Vierlings-Mama‘ enthousiast losging op dit staaltje van doorgeslagen voortplantingstechnologie, maakte in Washington directeur Christine Lagarde van het Internationale Monetaire Fonds (IMF) bekend dat het economisch herstel wereldwijd blijvend bedreigd wordt door vergrijzing.
Ons aller welvaart komt volgens het IMF in gevaar doordat in de westerse wereld, Japan en China al jaren zo weinig kinderen geboren worden dat het natuurlijke verlies aan arbeidspotentieel niet meer is op te vangen. Met andere woorden: er gaan meer mensen met pensioen dan er jongeren zijn om hun plaats in te nemen. Daardoor zakt nu de arbeidsproductiviteit in en ook de economische groei: “Jonge werkenden kunnen de uitval van oudere werkenden niet meer compenseren.”
Hoe kan dat nou? Het geval Raunigk bewijst dat het in elk geval niet aan de medische stand ligt. Het is nog maar zevenendertig jaar geleden dat in het Engelse Oldham de eerste reageerbuisbaby werd geboren, Louise Brown, en nu al kunnen de dokters ook de onvruchtbaarste vrouw nog aan een kind helpen.
Het ligt ook niet aan desinteresse van vrouwen. Kleine meisjes wiegen nog altijd even verrukt hun poppen en in ons deel van de wereld wordt de aloude kinderwens inmiddels aangezien voor een onaantastbaar, bijna heilig mensenrecht.
Bovendien spannen regeringen van steeds meer landen, waaronder die van Duitsland, Turkije en Japan, zich danig in om met belastingvoordelen, fokpremies en morele druk hun inwoners aan het voortplanten te krijgen. De Turkse premier Erdoğan schaamt zich er zelfs niet voor moderne voorbehoedmiddelen te demoniseren. “Jarenlang wordt er in dit land verraad gepleegd met anticonceptie, onze bloedlijn droogt zo op,” voegde hij volgens Elsevier onlangs een pasgetrouwd paar dreigend toe. De politiek, de medische stand en de damesbladen staan klappend en juichend de wave te doen rond het paringsbed en nog lukt het niet om de westerse en verwesterende mens voldoende aan de leg te krijgen.
Wie even om zich heen kijkt, ziet al gauw dat de bevolkingsomvang altijd afhangt van twee ijzeren wetten. De eerste daarvan is deze: in slecht bestuurde, arme gebieden met een laag ontwikkelingspeil veroorzaakt elke verbetering van de medische voorzieningen een bevolkingsexplosie. Dat is bijvoorbeeld de tragiek van Afrika. Daar bouwden kerken en rijke landen in de loop van de laatste honderd jaar in het kader van missie, zending, koloniaal bestuur en ontwikkelingshulp wel ziekenhuizen en klinieken, maar zorgde men niet voor competent bestuur of goede werkgelegenheid.
‘Overal woekeren de townships, de favela’s en de bidonvilles, de krottenwijken der hopelozen’
Ook zwegen ze om ideologische en religieuze redenen, of gewoon uit preutsheid, als het graf over geboorteregeling – men verstrekte zogezegd wel bh’s maar geen kapotjes.
Het gevolg is dat de bevolking van het continent sinds 1950 is vervijfvoudigd, van ruim tweehonderd miljoen zielen naar ruim een miljard. De consequenties daarvan zijn verschrikkelijk. Zo was de genocide in Rwanda in 1994 grotendeels het gevolg van een door overbevolking radeloze jeugd, voor wie binnen de sociale structuur van het land van de duizend heuvels letterlijk geen plaats meer was.
Ook de verschrikkingen die al vele jaren lang betrekkelijk onopgemerkt plaatsvinden in Darfoer zijn mede veroorzaakt doordat immigranten vanuit die regio de gevestigde handel van de markten van Khartoem dreigden te verdringen.
De aanzwellende stroom van zogeheten vluchtelingen, die ondanks snel oplopende verliezen vanuit Noord-Afrika probeert, Italië en Spanje te bereiken bestaat voor een flink deel uit werk- en kansloze Afrikanen op zoek naar een beter leven. Zelfs in het relatief welvarende Zuid-Afrika staan zwarte inwoners en vanuit het noorden instromende immigranten elkaar inmiddels naar het leven. En overal woekeren de townships, de favela’s en de bidonvilles, de krottenwijken der hopelozen.
De tweede wet is verrassender, maar in zo mogelijk nog harder graniet gebeiteld. Statistisch gezien is het eerste wat mensen doen als het ook maar een beetje beter met ze gaat: minder kinderen krijgen. Zelfs als ze niet of nauwelijks over effectieve anticonceptie beschikken, zijn Jan en Annie Modaal met geen stokslagen te bewegen om meer kinderen op de wereld te zetten dan ze kunnen helpen.
Op wereldschaal is dat heel goed te zien: hoe armer, hoe minder ontwikkeld en hoe corrupter en gewelddadiger een land is, hoe groter het aantal kinderen per vrouw. Maar de wet geldt ook voor hoogontwikkelde landen als het onze. De grootste gemiddelde gezinsgrootte in een land tref je steevast aan bij de minst geprivilegieerde groepen en bij gemeenschappen die zich vrijwillig isoleren aan de rand van de samenleving. In het geval van Nederland wil dat zeggen: bij niet-westerse allochtonen en extreem religieuze groeperingen.
‘Nu al staat vast dat er over een paar decennia voor verreweg de meesten echt niet meer inzit dan overleven op een treurig Louise-Frescodieet van gefermenteerde rijst en gefrituurde torren’
Het is niet alleen een onontkoombare wetmatigheid, maar ook een heel hoopgevende: een afnemend kindertal is een geheid teken van vooruitgang. Een bewijs van voortschrijdende beschaving, groeiende stabiliteit, welvaart en welzijn.
Gezien de bedreiging die het aanwezige mensenvlees vormt voor het naakte voortbestaan van de wereld, zou elke vooruitziende politicus en bestuurder dus dolblij moeten zijn met dalende geboortecijfers. Het is godsonmogelijk om de hele huidige wereldbevolking een bestaan te gunnen zoals wij dat prettig en gewoon zijn gaan vinden. Nu al staat vast dat er over een paar decennia voor verreweg de meesten echt niet meer inzit dan overleven op een treurig Louise-Frescodieet van gefermenteerde rijst en gefrituurde torren. Wie wil dat? We zijn toch niet op de wereld om te bewijzen dat het landbouwtechnisch mogelijk is om twaalf miljard mensen in leven te houden?
Maar bij een krimpende bevolking, op wereldschaal maar ook in Nederland, neemt de druk op de levende en dode natuur op den duur vanzelf af, terwijl zoals we zagen het welzijn in de breedste zin van het woord toeneemt. Wat een prachtige pluim op de bestuurlijke hoed!
Maar dat vereist wel dat men vooral kijkt naar de lange, nee, de zeer lange termijn. De wereldbevolking is als een onmetelijk grote, onhandelbare olietanker. Log en traag, alleen veilig in handen van geduldige maar alerte kapiteins die ver over de horizon kijken. Helaas vinden we zulke kapiteins nergens. Niet in de politiek, waar niemand serieus verder kijkt dan zijn of haar herverkiezing lang is, jammer genoeg ook niet bij instanties als het IMF, dat zonder het met zo veel woorden te zeggen net als Erdoğan oproept tot het produceren van nog meer megatonnen mensenvlees.
Dat is een naargeestige, irrationele en onlogische aansporing, die op de lange termijn fataal kan zijn, maar ook op de korte termijn voornamelijk ellende veroorzaakt. Nu al kampen veel van de landen waar het IMF op doelde met een torenhoge jeugdwerkloosheid zonder dat ze enig idee hebben hoe die ooit moet worden opgelost.
Bovendien wordt veel werk momenteel weggeautomatiseerd en weggerobotiseerd. Dat is een ontwikkeling die nog maar net op stoom komt. Tegen de tijd dat die IMF-jeugd uit haar kinderschoentjes groeit, is er voor de Lagarde-kinderen mogelijk niets meer te doen. Dan zitten ook de rijke landen met een stuwmeer van ontevreden, kansloze jongeren.
Er is tot nu toe maar één land geweest dat het heeft aangedurfd om een dwingend beperkende bevolkingspolitiek te voeren, en dat was Maoïstisch China. Zonder de tegenwoordig nogal gemakzuchtig verguisde één-kind politiek was China er nu waarschijnlijk erger aan toe geweest dan de borrelend overkokende heksenketel die India heet, en lang niet zo welvarend en stabiel als het momenteel in elk geval is.
Toch was het succes maar heel beperkt. Dat de enig-kinderen waar China mee volzit gruwelijk verwend werden, is niet het grootste probleem. Erger was dat Chinezen, zodra zich ver na Mao’s dood daartoe de kans voordeed, en masse per echo lieten bepalen of hun ongeboren spruit een jongetje was. Zo niet, dan volgde abortus.
Ook zijn talloze pasgeboren meisjes stiekem om het leven gebracht. Het gevolg is een gigantisch jongemannenoverschot. Voor miljoenen jonge Chinezen is ‘All dressed up and nowhere to go‘ huiveringwekkende realiteit– er ligt een levensgevaarlijke testosteronbom onder het Rijk van het Midden.
Dat laat zien hoe belangrijk vrouwenemancipatie is voor een verantwoorde bevolkingspolitiek. Niet eens zozeer vanwege de morele kwestie van gelijkberechtiging, maar vooral om de diep ingekankerde opvatting te breken dat meisjes een last zijn. Vrouwen dragen in veel culturen traditioneel niet bij aan het gezinsinkomen, maar kosten wel een bruidsschat. China, waar de vrouwen inmiddels wel de arbeidsmarkt zijn opgejaagd, laat zien hoe taai dat soort ideeën is.
Zo zijn er meer dilemma’s als het om bevolkingspolitiek gaat, maar vergrijzing hoort daar niet bij. Vergrijzing is juist een verworvenheid die we moeten koesteren en trots op mogen zijn. Streven naar een lang, gezond en comfortabel leven voor iedereen, dat is toch precies de bestaansgrond van elke maatschappelijke ordening? Dat is toch waarin elke beschaving zich onderscheidt van de suïcidale reli-waanzin van IS?
Het vergrijzingsprobleem waar Nederland nu mee denkt te worstelen is half ideologische onzin, half tijdelijke onregelmatigheid. De tijdelijke onregelmatigheid is het vertrek van de babyboomgeneratie van de arbeidsmarkt, dat iedereen al veertig jaar lang op de dag nauwkeurig kon zien aankomen, maar waarop nooit goed geanticipeerd is. Dat valt generaties bestuurders en politici ernstig te verwijten, maar niet de gewone babyboomer.
De ideologische onzin is de taaie misvatting dat ‘ouderen’ duur en improductief zouden zijn. Dat is, stratenmakers en verhuizers misschien uitgezonderd, aantoonbare nonsens die een enorme vernietiging van menselijk en economisch kapitaal tot gevolg heeft. Door vijftigplussers af te schrijven, hebben werkgevers en overheid zelf hun vergrijzingsprobleem gecreëerd. Werkgevers die huilen dat ze geen goed personeel kunnen vinden, jagen zelf hun beste mensen weg en gooien brieven van oudere sollicitanten ongezien in de prullenbak.
De overheid geeft daarbij het slechte voorbeeld, net als de vakbonden die door hun demotievoorstellen het waandenkbeeld van de oudere brekebeen nog eens versterken. Hou daarmee op, en het zogenaamde vergrijzingsprobleem is grotendeels weg. Zo simpel is het.
