De migrantenstroom uit Afrika en het Midden-Oosten via boten op de Middellandse zee komt op uiterst ongunstig moment: Europa, vooral Zuid-Europa, is in crisis en kan helemaal geen migranten gebruiken. In Zuid-Europa heeft men de neiging het probleem naar Noord-Europa te willen verschuiven (zie de dreigementen van Griekenland migranten door te laten). In alle Europese landen levert de onrust over illegale migratie stemmenwinst op voor anti-immigratie partijen, die vrijwel altijd ook anti-EU zijn. De immigratiestroom bemoeilijkt op deze manier de Europese samenwerking.
Er zijn twee diagonaal tegenovergestelde visies op de migratieproblematiek. De eerste is de postkoloniale, die uitgaat de verantwoordelijkheid die Europa zou hebben voor armoede en instabiliteit in de rest van de wereld. In deze visie is migratieproblematiek onderdeel van een herverdelingsvraagstuk, waarbij rijke Europese landen hun welvaart moeten delen door zoveel mogelijk migranten op te nemen. De tweede visie is het angstvisioen van de instorting van Europa onder een instroom van migranten die de welvaartsstaten zal uitputten. Dat veel migranten moslim zijn speelt in deze visie een cruciale rol.
Ruwweg zit in deze visies een links-rechts verdeling op politiek vlak. De VVD stelde voor vluchtelingen in de eigen regio op te vangen en de PvdA en D66 vonden dit immoreel en onacceptabel. Maar onder de kiezers is het draagvlak voor de opvang van migranten razendsnel dalende. Ook de linkse kiezer zal weinig voelen voor het afstaan van zijn welvaart aan grote aantallen nieuwkomers.
De Europese Unie gaat momenteel niet verder dan preventieve maatregelen aan de Griekse grens en patrouilleren op de Middellandse zee. Het is duidelijk dat er veel verdergaande maatregelen nodig zijn als men de migratie zou willen stoppen. De EU zou dan moeten overgaan tot een beleid van terugsturen van boten met migranten door inzet van de marine, of door militaire operaties tegen mensensmokkelaars aan de kust van Libië.
De migratiekwestie is omgeven door een moreel mijnenveld, waarin volop wordt geframed in termen van moraliteit en schuldbesef. Maar is het aanmoedigen van illegale migratie door een lange asielprocedure met een onzeker einde niet immoreel? Het heeft een miljardenindustrie van mensensmokkelaars gecreëerd. En waarom zouden vluchtelingenverdragen niet mogen worden aangepast, als de situatie in de wereld aan het veranderen is?
Is het stoppen van migratie over de Middellandse zee immoreel of is het juist een plicht van regeringsleiders, als je gelooft dat Europa door grote aantallen migranten in enkele decennia instabiel kan worden? De ervaringen met de integratie van islamitische minderheden voorspellen immers weinig goeds. Gekoppeld aan de demografische projecties roept dat een krachtig spookbeeld op: Europeanen als minderheid tussen fundamentalistische moslims uit Afrika en het Midden-Oosten.
Het is nodig dit spookbeeld helder neer te zetten, al klopt het hoogstwaarschijnlijk niet. Want precies dit spookbeeld gaat door de hoofden van mensen bij beelden van migratie via boten op de Middellandse zee en bij beelden van de chaos in Irak en Syrië. Dat kun je moreel afkeuren, maar het is een biologisch voorgeprogrammeerde reflex die ook de linkse kiezer bezit. Het vreemde boezemt angst in en men leeft het liefste onder mensen die op hem of haar lijken.
Het komende decennium zal migratie de politiek beheersen en de EU onder druk zetten, want in elk Europees land staat een politieke partij klaar die de grens wil sluiten en politiek asiel wil afschaffen. Uiteraard zullen de mainstream partijen een deel van die agenda overnemen. De uitdaging zit hem erin de migratiekwestie Europees op te lossen, in tijden van economische crisis, een dreigende Grexit en een confrontatiepolitiek met Rusland.
Cynisch geredeneerd zou je kunnen hopen dat al deze gezamenlijke vijanden van de Europeanen vrienden kunnen maken. Europese samenwerking kan onder druk van het probleem van de illegale migratie in het Middellandse zee gebied groeien. Het alternatief is dat elke land zijn eigen oplossing zoekt en dat brengt het uiteenvallen van de EU een stap dichterbij.
