Amman is geen toeristische trekpleister. De meesten slaan de stad over en gaan direct door naar de bezienswaardigheden: Aqaba en de rode stad Petra. Maar de Jordaanse hoofdstad links laten liggen is jammer, want ze herbergt een aantal interessante verrassingen.
Jordanië kent wat stribbelingen onder de bevolking: de oorspronkelijke bedoeïenen raken meer ondervertegenwoordigd ten opzichte van een almaar groeiende groep Palestijnen, desalniettemin is het land een baken van rust in een verder explosieve regio.
Dat komt mede door de onvoorwaardelijke liefde voor koning Abdullah II. Het lijkt geen geveinsde liefde; hoewel de man wel degelijk dictatoriaal regeert en kritiek op de koning not done is, toch is Abdullah geen Bashar al-Assad of Saddam Hussein.
Hij, in tegenstelling tot de leiders rondom hem, lijkt in te zien dat hervormingen op termijn noodzakelijk zijn en zijn land op den duur zal veranderen richting een constitutionele monarchie waarbij het koningshuis losstaat van de politieke besluitvorming, hoewel dat op dit moment nog niet zo’n vaart maakt.
Wel zijn de vruchten te zien van een leiderschap dat islamisme schuwt en een bevolking die, zeker in de hoofdstad, liberaler is dan je verwacht in een Arabisch land. Het duurt dan ook niet lang voordat ik in één van de als paddenstoelen uit de grond schietende trendy cafés een homoseksueel ontmoet, die mij al snel toevertrouwt dat hij van mannen houdt.
Die trendy cafés, waar overdag voornamelijk vrouwen waterpijp roken, zijn een aantrekkend fenomeen in Amman. Vergelijk het met de hipstercultuur in Nederland. Zowel gehoofddoekte, volledig gesluierde als geheel ongesluierde vrouwen roken hier gezamenlijk de shisha, kletsen wat of werken achter hun laptop.
Het Books@café, vlak achter de befaamde Rainbowstreet, is dé plek waar homo’s elkaar ontmoeten en de liberale goegemeente zich ophoudt. Het is geen plek waar je toevallig tegenaan loopt als je wat ronddwaalt in het oude stadscentrum. Toch weten veel mensen dit café-restaurant te vinden. De eigenaren, de gebroeders Al-Jazirah, begonnen de zaak in 1997 als internetcafé en coffeeshop.
Naar eigen zeggen waren ze het allereerste geregistreerde internetcafé in het hele Midden-Oosten, en de zesde wereldwijd. Of dat waar is valt te betwijfelen, maar dat deze plek inmiddels is uitgegroeid tot een bijzondere locatie, is een feit.
De broers zijn van Palestijnse afkomst maar hun ouders vluchtten naar Koeweit, waar het tweetal opgroeide. Toen Saddam Hussein Koeweit binnenviel in 1991, vluchtten papa en mama Al-Jazirah opnieuw. Ditmaal naar Jordanië. De broers studeerden en werkten op dat moment in de Verenigde Staten maar vergezelden hun ouders uiteindelijk naar hun nieuwe thuisland.
De ervaringen die de mannen opdeden in Amerika bleken essentieel voor de verdere ontwikkeling van hun zaak. Toen ze hun internetcafé en coffeeshop openden, besloten ze daarbij een boekwinkel te beginnen, vol boeken die ze interessant vonden, geïnspireerd door wat ze hadden gehoord, gelezen en gezien in de Verenigde Staten.
Het leuke aan Books@Café is dat je nog steeds door die boekenverzameling heen moet voordat je de trap vindt die je naar boven leidt, naar de gaybar achterin de zaak en het restaurant voorin, met een schitterend terras dat uitkijkt over Amman.
Eigenaar Madian: “We bestelden destijds alleen maar boeken die wij zelf leuk vonden, over werkelijk van alles, variërend van religie en spiritualiteit tot politiek, maar ook over penisvergrotingen en transgenders. De overheid wilde ons in het begin censureren, dus vroegen ze lijsten van boeken die we verkochten. De woorden waarop ze die lijsten scanden waren vooral: de koning, het koningshuis, seks, God en islam. Verrassend genoeg viel het woord ‘penis’ nooit op.”
Het luidde het begin in van een vrijgevochten, liberale verzamelplek voor homo’s, lesbiennes, transgenders, studenten en andere mensen die, zoals Madian het noemt “even willen ontsnappen” aan de normale gang van zaken. Bovendien is het volgens Madian de enige gaybar in heel Jordanië.
Homoseksualiteit is niet langer écht strafbaar in Jordanië, maar de politie kan nog steeds optreden op basis van overtreding van de goede zeden, en hoewel je daarvoor niet direct in de cel wordt gegooid zorgt het ervoor dat Madian toch wat voorzichtig is.
“Ik tolereer om die reden geen openlijk seksuele handelingen, tongzoenen of transseksuelen die zich heel hoerig kleden. Ik weet dat ze me daarop kunnen pakken en daarbij wil ik gewoon dat dit een plek is waar iedereen ongestoord kan komen. Kijk naar de vrouwen, ze zitten alleen aan een tafeltje en worden niet lastiggevallen door mannen. Er komen zelfs vrouwen die een hijab dragen en tegelijkertijd bier drinken. Ik noem mijn zaak graag de Rebel Bitches Hang-out.”
Hier kan iedereen zich even onttrekken aan de verstikkende moraliteit van de religie, zoals het nog steeds voor veel mensen geldt, ook al is het niet verboden om alcohol te drinken of ongesluierd over straat te gaan. Amman lijdt aan schizofrenie: homoseksualiteit wordt geaccepteerd, evenals zekere liberale vrijheden, maar toch ook niet.
Madian, zelf openlijk homo, ziet de toenemende invloed van islam als de grote boosdoener. Die invloed is afkomstig uit Saoedi-Arabië. Het Wahhabisme, de leer die de Saoediërs aanhangen, is een zeer orthodoxe variant van de islam. Vergelijk het met het salafisme, maar dan quietistisch. Madian ziet deze ontwikkeling overduidelijk als een soort politiek coupe, een manier om macht te verkrijgen. En de Saoedi’s doen dat door overal geld in te pompen. “Money talks, bullshit walks”, vat de eigenaar het treffend samen.
Op de vraag of het ook niet simpelweg da’wa is dat hierin een rol speelt, de islamitische zendingsdrang, antwoordt Madian vertwijfeld. Ja, het speelt een rol, maar Saoedi-Arabië is al tijden bezig om ‘slechte zaadjes’ te planten en hun gedachtegoed te verspreiden, simpelweg omdat ze een grote speler wil zijn in de regio. En die slechte zaadjes groeiden uit tot rotte vruchten, zoals ISIS. Het olierijke land en de terreurclub zijn geen dikke vrienden maar tegelijkertijd vindt Saoedi-Arabië het op dit moment belangrijker de grootste regionale concurrent Iran de loef af te steken, zoals onder meer gebeurt in Jemen, dan hard op te treden tegen ISIS. Macht en invloed boven alles.
“Dertig jaar geleden liepen nomadenvrouwen in burka’s, sommigen waren gesluierd maar je zag amper hijabs. Nu zie je ze opeens overal. Zoek eens op oudere Egyptische films: vrouwen waren ongesluierd, er wordt gesproken over homoseksualiteit, de acteurs drinken volop alcohol. Allemaal zonder problemen. En wat te denken van de oude dichters: de meeste liefdespoëzie was gericht aan mannen, geschreven door mannen!”
Het is die focus op de hadith, maar ook de strikte regels, opgesteld door Saoedische geestelijken, die de islam wat Madian betreft verkrachten. Volgens hem wordt er nergens in de koran gesteld dat vrouwen geheel gesluierd moeten gaan en ook niet dat homoseksualiteit strafbaar is. Het zijn leefregels, verzonnen door geestelijken en gebaseerd op de hadith. Maar voor Madian maakt het allemaal niet meer uit. Hij ziet zichzelf niet langer als moslim.
Als het interview op z’n einde loopt, moet het toch even ter sprake komen: de rol van de koning. “Ja, ik en mijn broer kennen hen goed”, antwoordt Madian op de vraag wat hij vindt van koning Abdullah en zijn vrouw Rania. Het koningskoppel is oprecht geliefd, en de koning wil écht meer hervormingen doorvoeren. Tegelijkertijd moet hij rekening houden met gevoeligheden in de samenleving, zoals de positie van stammen.
“Jordanië is een tribale samenleving, en stammen hebben hier veel macht. Dit land, en ik denk alle landen in het Midden-Oosten, zijn gewoon nog niet klaar voor grote hervormingen, voor democratie. De koning wil op termijn best toewerken naar een constitutionele monarchie maar dat kan pas als we islam en politiek kunnen scheiden. En juist islam houdt die ontwikkeling tegen op dit moment.”
Madian geeft me een hand. Hij moet meubilair uitzoeken voor in zijn andere zaak, aan de andere kant van de stad. Ik drink mijn Corona leeg en kijk naar de vrouwelijke bedienden, onder wie een aantal lesbiennes. Achterin de zaak zit een groepje vrouwen dat eveneens lesbisch is, aldus een gast die hier vaak komt.
Volgens Madian zijn homoseksuele vrouwen ‘booming’ op dit moment. Maar het blijft toch triest dat ze desondanks gebonden zijn aan dit soort exclusieve ‘hang-outs’ om zichzelf te kunnen zijn. Buiten deze kleine eilandjes is een daadwerkelijk liberale samenleving toch nog steeds lichtjaren verwijderd.
