De vrijheid van meningsuiting brengt tegenwoordig heel wat gedoe met zich mee. De Balie houdt zaterdagavond het festival over dit thema. Het debatcentrum is zwaar beveiligd. Er is geen kaartverkoop aan de deur, je moet je legitimeren, je mag maar één kaartje kopen, er is tassencontrole en verplichte garderobe. Nog gekker: De Balie was in de aanloop naar het festival de hele dag dicht. De argeloze bezoeker vraagt zich af waar het allemaal voor nodig is, want wat was er nu zo bijzonder aan dit festival? Was al het gedoe bedoeld om het ‘spannend’ te laten lijken?
Zaterdagochtend wordt pas duidelijk waarom dit allemaal nodig is: Kurt Westergaard komt naar De Balie, de cartoonist die enkele Mohammed-cartoons tekende die uitliepen op rellen in de Arabische wereld en die sindsdien zwaar beveiligd wordt. Het is vanwege Westergaard dat we vandaag overal politiemensen zien staan in en rond De Balie, bij binnenkomst door een scanner moeten en dreigend op het toegangsbiljet zien staan dat we ‘gevisiteerd kunnen worden’.
Waarom was Westergaard eigenlijk uitgenodigd? Zijn aanwezigheid trekt de aandacht maar valt in de praktijk tegen. We kennen zijn belangrijkste werk al in de vorm van de wereldberoemde ‘moslim-met-bom-annex-tulband-cartoon’. Hij staat niet direct bekend als een groot denker. Het bleef – in ieder geval vanuit Nederlands perspectief – bij zijn cartoons. Zou hij mondeling ook iets te melden hebben wat ons echt op het puntje van onze stoel laat zitten en de 20.000 euro extra kosten voor de beveiliging van dit festival rechtvaardigt?
Westergaard blijkt een schuifelende man van bijna tachtig die in slecht verstaanbaar Engels een kwartier lang het woord voert. Hij zegt dat vrijheid en tolerantie samen zouden moeten gaan, maar dat deze begrippen steeds vaker als tegengestelden worden gezien. Hij zegt ook dat het een teken van inclusie is dat ook moslims worden beledigd. Aan het einde draagt hij een gedicht voor. Of het publiek er veel van meekrijgt is niet duidelijk, maar er zijn opvallend weinig tweets over de inhoud van zijn lezing. Dat doet het ergste vrezen.
Er volgt een debat met drie gasten. Brahim Bourzik en Shirin Musa hebben besloten in het Nederlands een bijdrage te leveren. Yoeri Albrecht blijkt een snelle vertaler, maar de vertalingen halen elke vaart uit het debat en eigenlijk zit Westergaard er na zijn speech grotendeels voor Jan met de korte achternaam bij. Hans Nijenhuis praat wel in het Engels en doet een ‘PR-praatje NRC’ want zij hebben als enige krant een Charlie Hebdo-cartoon gepubliceerd. Heel moedig inderdaad, want heel veel websites hebben dat ook gedaan.
Er zijn voor de hand liggende redenen waarom dit festival tegenvalt. Niet alleen vanwege het uiterst belabberde panel, maar vooral omdat er geen echt afwijkende visies aanwezig zijn. De discussie is makkelijk samen te vatten: vrijheid van meningsuiting is heel belangrijk en volgens sommigen principieel en dus mag alles gezegd worden, zolang je je aan de wet houdt. Volgens anderen hoeft niet alles wat gezegd mag worden ook echt gezegd te worden. Dat wisten we natuurlijk allemaal al.
We kunnen de afgeladen zaal in De Balie buiten de pauzes niet verlaten en dus moeten we verplicht luisteren naar de bijdragen. We worden verveeld met een rap van Ali B en een schoolproject van Senay Özdemir over persvrijheid, waarbij NOS-hoofdredacteur Marcel Gelauff scholen in het land gaat bezoeken om te vertellen dat journalistiek ‘objectief en onpartijdig’ is. Eberhard van der Laan mag open deuren intrappen dat het vrije woord heel belangrijk is en we zuchten collectief bij de poging van presentatrice Petra Grijzen om erachter te komen hoeveel het vrije woord mag kosten.
Na de lezing van Westergaard krijgen we verplicht onbegrijpelijke kleinkunst, waarna Jeroen Weghs en Hans Teeuwen de zaal toch nog even aan het lachen krijgen. Maar de blijdschap overheerst dat het allemaal voorbij is. Inhoudelijk zijn we niets verder gekomen. Waarom het niet ging over de visie dat het vrije woord bij deze bijeenkomst wordt misbruikt om moslims te bashen, is onduidelijk. Het is eveneens een raadsel waarom hier niet wordt gedebatteerd over de visie dat moslimcartoonisten bescherming krijgen maar anti-racisme-activisten niet.
Juist deze visies hadden hier aanwezig moeten zijn maar deze groep is niet uitgenodigd, had geen zin of is niet door de screening gekomen. Of de organisatie vond dit perspectief sowieso dom en irrelevant. Zo kwam er nauwelijks echt debat over het vrije woord.
