Bij een partij als D66 is het niet altijd makkelijk te begrijpen waar deze precies voor staat. Vroeger was D66 links en werkte regelmatig samen met de PvdA. Later kwam de partij in het midden terecht net als het CDA. Toen leek de partij vooral een moderne, liberale variant van de traditioneel ingestelde christendemocraten. De laatste tijd lijkt D66 soms plotseling heel rechts. De Europarlementariërs van D66 worden uitgescholden voor ‘marktfundamentalisten’ en in De Balie werd D66 bij een discussie over linkse samenwerking zonder enige discussie bij de rechtse partijen ondergebracht.
Om te weten of een partij echt rechts is, moet je niet naar Brussel of een debatcentrum, maar moet je in gesprek met de mensen zelf. Op een winderig terras in Amsterdam Oud West zit Pieter Rietman. Sommigen kennen hem nog als de man die Kees van der Staaij (SGP) het ‘ultieme bewijs’ noemde ‘waarom abortus soms hard nodig is’, en de man die via seks-app Grindr probeerde roze zetels binnen te slepen voor D66. Rietman is het toonbeeld van het nieuwe D66: ‘mij wordt inderdaad verweten dat ik rechts ben’.
Rietman is geen marginaal figuur binnen Pechtolds partij: hij is fractievoorzitter van D66 in Amsterdam West. Of hij rechts is, hangt van de situatie af. Zo zijn er in Oud West volgens Rietman ‘eigenlijk geen problemen’. Het belangrijkste probleem wat Rietman kan noemen is dat ‘het steeds drukker wordt’. Bewoners klagen dat het ‘wel het centrum lijkt’. Er komen meer hotels en mensen zijn bang dat er s’avonds laat toeristen met rolkoffertjes langslopen. D66 wil in deze situatie vooral goed luisteren, meldt Rietman. In een welvarende wijk kun je problemen oplossen zonder ideologie.
Maar dat is niet altijd zo. ‘Alexander Pechtold zei ooit in Vrij Nederland iets over etensluchtjes in het portiek. Bij integratie zouden mensen een hogere tolerantiegrens nodig hebben. Maar dat miskent dat er wel problemen zijn,’ weet Rietman te vertellen. ‘Met etensluchtjes maak je je er te gemakkelijk vanaf.’ D66 zou zich duidelijker moeten uitspreken over integratie en duidelijker moeten zijn voor welke waarden D66 staat, meldt Rietman. ‘Waarom niet gewoon zeggen dat Marokkanen in de criminaliteitsstatistieken oververtegenwoordigd zijn? En er dan ook echt wat aan doen.’
D66 moet volgens Rietman ook niet cultuurrelativistisch zijn. Iedereen moet met rust gelaten worden, ongeacht religie of seksuele voorkeur. ‘Er moet respect zijn voor het individu en de keuzes van het individu.’ Helemaal goed gaat dat nog niet. Een tijdje terug gaf een Joodse man een presentatie over antisemitisme, vertelt Rietman. Hij was met een keppeltje op met een verborgen camera door Amsterdam Nieuw West gelopen. ‘Het duurde acht uur voordat hij werd lastiggevallen. Dat vond hij wel meevallen’. Rietman kijkt er vies bij.
‘In Amsterdam Oud West hebben homo’s geen problemen, maar in Bos en Lommer hebben wel’, meldt Rietman. We moeten harder straffen en meer voorlichting geven op scholen. Dat budget kan volgens Rietman effectiever in de Kolenkitbuurt worden besteed dan elders. Daar is het immers meer nodig. Het is volgens hem een reële veronderstelling dat in de Kolenkit – een vrijwel exclusief allochtone wijk – meer antisemitisme is dan elders en dus moet vooral daar voorlichting plaatsvinden.
Hoe kunnen we al deze lokale geluiden rijmen met het cultuurrelativisme van Pechtold en de drang om zaken juist niet bij de naam te noemen? Rietman laat zien: je kunt als partij wel zeggen dat je geen stroming vertegenwoordigt, maar als de thema’s belangrijker worden dan ‘rolkoffertjes’ heeft iedereen toch een principe nodig. Rietman: ‘Wilders heeft het goed gezien dat er een verband is tussen immigratie en sociale zekerheid. D66 zegt dan ook het omgekeerde van de PVV: de grenzen mogen meer open, maar dan krijg je ook minder sociale zekerheid.’
Zo blijkt: een partij zonder ideologie heeft die in de praktijk wel. Deze kan alleen op allerlei momenten een hele andere zijn dan je verwacht als je Pechtold hoort spreken. Bovendien kan hij sterk wisselen van plaats tot plaats en van moment tot moment. Zo kan D66 zich ontpoppen als linkse partij, maar op andere momenten als rechtse.
Je vraagt je af of al die Amsterdammers die in 2014 de PvdA inruilden voor D66 zich dat realiseerden.
In Blij met D66 gaat Chris Aalberts op zoek naar de essentie van D66.
