“Fik de school af!” Wat voor leraar roept nou zoiets, laat staan herhaaldelijk, naar een opstandig kind? Voor Genesis Potini (Cliff Curtis, Once Were Warriors) blijkt het een uitgelezen manier om door te dringen tot zijn jonge schakers. Hij zegt het terwijl hij een zeer onvoorspelbare schaakmove laat zien, waarmee het talent van zijn schaakclubje een partij zes zetten eerder mat had kunnen krijgen. “Maar fik de school niet echt af, alleen op het schaakbord”, voegt hij toe.
Potini was een getalenteerd snelschaker, met een bipolaire stoornis. In The Dark Horse is verfilmd hoe hij, na ontslag uit een psychiatrische inrichting, zijn leven richting geeft door jongeren te leren schaken. In zes weken wil hij een groepje met dezelfde Māori-achtergrond als hijzelf klaarstomen voor een toernooi in Auckland. Kansarme kinderen, die vooral op zichzelf zijn aangewezen.
En dat is hetzelfde milieu waarin de schaker ook opgroeide. Zijn broer Ariki (Wayne Hapi) is bendelid. Zijn huis is raamloos en overspoeld door ruige mannen in leren jassen met het bedelogo ‘Vagrants’ achterop. Ariki leerde Genesis ooit schaken, maar met de jaren kwam het cynisme. Ariki’s zoon Mana (James Rolleston, Boy) mag alleen uitkijken naar hetzelfde bendeleven als zijn vader. Terwijl hij het toetredingsrite ondergaat – slaag en urinedouches, word je man van – lonkt het schaakbord.
Als je de film analyseert, kom je uit bij een formulefilm. Ondanks dat dit nergens gedurende het verhaal wordt gecamoufleerd, voelt het ook geen moment aan alsof er vaste plotelementen worden afgetikt op een checklist. Dat komt doordat regisseur James Napier Robertson nergens voor de hand liggende keuzes maakt. Hij creëert een natuurlijk vloeiend geheel.
Genesis wint mensen voor zich door zichzelf te zijn, een onvoorspelbare knurft met geniale uitspattingen. Hij komt bijna per ongeluk bij de schaakclub, The Eastern Knights, omdat hij een flyer in het Comic Sans-font ziet hangen in de supermarkt en niet doorheeft dat het een club voor kinderen is. Hij maakt geen kampioenen, hij leert de kinderen alleen wat schaken is. De uitkomst is geen voorspelbare winst, maar een bitterzoete, want problemen verdwijnen niet zomaar. En het is niet alsof de regisseur vies is van voorspelbaarheid. Als acteur speelde hij nog een rode Power Ranger.
Maar de grote eyecatcher is hoofdrolspeler Curtis. Als Hollywood-acteur heeft hij bijna elke niet-Westerse etniciteit wel gespeeld. Niet elke rol was clichématig, maar hij heeft zelden de kans gehad om zó goed te laten zien dat hij een echte karakteracteur is. Zijn gemompel in zichzelf, zijn uitbarstingen van nervositeit en bijna-psychoses, het voelt aan alsof hij altijd zo rondloopt.
Op het Internationaal Film Festival Rotterdam was The Dark Horse de grote publiekslieveling. Geen wonder. Het is zo’n film die geen goede recensie nodig heeft om een succes te worden, die aan mond-tot-mondreclame genoeg heeft. Toch is het geen onversneden feelgood. Het Nieuw-Zeeland van Genesis Potini heeft iets troosteloos. En of zijn invloed nou zo groot is? Blijkbaar is dat soms niet nodig om een verhaal groot te laten aanvoelen.
