Het veel te korte, prachtige, tragische leven van de frontman van de legendarische grungeband Nirvana heeft volgens veel recensenten zijn definitieve hervertelling gevonden in Kurt Cobain: Montage of Heck. Documentairemaker Brett Morgan heeft een overdonderende virtuele autobiografie samengesteld, veelal uit nog niet eerder gezien archiefmateriaal en intieme stukjes interview.
Bijna ieder aspect van de zevenentwintig jaar die Kurt Cobain op onze aarde doorbracht is natuurlijk al eens uitgebreid geboekstaafd. Er zijn vijf goede biografieën over de man verschenen en YouTube staat vol met fanart, concertregistraties. interviews en minidocumentaires. Een extra samenvatting van twee-en-een-kwart uur lijkt bijna teveel van het goede. Maar Morgan heeft zijn film fascinerend in elkaar gebreid, met pakkende animaties op audiofragmenten en indringende cri de coeurs van Kurts naasten, waarbij dochter Frances Bean overigens schittert door afwezigheid.
De documentaire, genoemd naar één van de audio-collages die Cobain op cassettebandjes maakte, toen hij nog gewoon als werkloze prutser op de zak van zijn vriendinnetje Tracy Marander leefde, begint met ontroerende stukjes home-movie. We zien hoe een kleine Kurt zijn familieleden moeiteloos om zijn vingers windt. Een energiek, creatief, ongebruikelijk empathisch en erg druk kind.
In de uitgebreid gedocumenteerde papieren biografie Heavier Than Heaven van Charles R. Cross, vertelt Kurt Cobain hoe de scheiding van zijn ouders als hij zeven is, aanleiding is tot een neerwaartse spiraal. In de jaren erna wordt hij steeds onhandelbaarder. Dat hij als een hete aardappel van het ene naar het andere geërgerde familielid wordt doorgegeven, omdat er geen land met hem te bezeilen valt, dat hij steeds anti-socialer wordt: komt allemaal door die scheiding. Maar je hoeft maar een beetje van psychiatrie te snappen om ook iets anders te zien. Dat een erg druk kind dat steeds onhandelbaarder wordt, waarschijnlijk ADHD heeft en lijdt aan een zich vroeg ontwikkelende bipolaire stoornis. Een bekend verschijnsel waar veel over te vinden is in de wetenschappelijke literatuur, bijvoorbeeld in dit artikel. Volgens biograaf Cross zijn twee van Kurts ooms gestorven door suïcide. Een duidelijke rode vlag wat geestesziekte en erfelijkheid betreft. Montage of Heck zwijgt hierover.
Natuurlijk was de scheiding van Kurts ouders de trigger voor zijn problemen. Maar de opgroeiende jongen was waarschijnlijk geholpen geweest met een correcte psychiatrische diagnose. Helaas, Kurt mag het allemaal zelf uitzoeken. Hij kanaliseert zijn innerlijke chaos door te tekenen en als een bezetene beeld- en geluidscollages te maken. Gelukkig ontdekt hij al vroeg punkrock en wiet. Op de middelbare school begint Kurt een bandje met zijn vriend Krist Novoselic. Drummers komen en gaan, tot Dave Grohl tot de band toetreedt. Cobains inzet, ambitie en talent zijn van meet af aan duidelijk. Dat is de positieve kant van zijn gekte. Mateloze drive om te communiceren, om gehoord te worden.
Cobains raison d’être is schrijven, tekenen en muziek maken. Biograaf Cross toont aan in Heavier than Heaven hoe de getalenteerde, sociaal getormenteerde jongeman dolgraag beroemd wil worden met zijn kunst, maar als zijn droom eenmaal uitkomt, consequent doet alsof hij niet op die roem zit te wachten. In Montage Of Heck krijgen we alleen Kurts media-façade mee.
Of hij het nu wilde of niet, Kurt gaat zijn onverwachte succes al snel oprecht haten. Zijn manische kant, die hem in een klap tot “woordvoerder van een generatie” maakte, slaat steeds vaker om in een depressief, suïcidaal nihilisme. In liedjes als Lithium maakt Cobain de in zijn ogen dociele staat die door (verkeerd gebruik van) psychiatrische medicatie ontstaat belachelijk. Lithium is een bekend medicijn voor de bipolaire stoornis. Wie de tekst van Cobain goed leest kan niet anders dan concluderen dat hij het middel ook geprobeerd moet hebben. Maar nee, Cobain is niet gek, hij heeft buikpijn. Geef hem maar heroïne. De meest domme vorm van zelfmedicatie die je kunt verzinnen.
Kurt wordt steeds ongelukkiger, zijn huwelijk met de minstens zo gestoorde Hole-frontvrouw Courtney Love verandert daar weinig aan. De twee houden oprecht van elkaar, maar vinden elkaar steeds meer in heroïne. Voor de media zijn ze een incarnatie van punkduo Sid en Nancy, en daar zijn ze deels trots op en deels furieus over. Een berucht geworden stuk in Vanity Fair, dat stelt dat Love tijdens haar zwangerschap heroïne gebruikte, vergalt Kurts relatie met de pers voorgoed.
Cobain neemt een half jaar rust van het rockster zijn, de geboorte van zijn dochter Frances Bean Cobain lijkt te helpen. In 1993 verschijnt de schrijnend briljante plaat In Utero. In home-movies van de Cobaintjes zien we Kurt spelen met zijn kind in bad en rare fratsen uithalen voor de camera met zijn vriendin. Het lijkt alsof Cobain alsnog in het reine komt met zijn roem en zijn bestaan als rockster. Maar als je goed kijkt, zie je de hangende oogleden en hoor je zijn trage spraak. In de meeste shots staat de man stijf van de heroïne. Een drug die gevoelens van depressie en zelfhaat alleen maar aanwakkert. Een jaar later is hij dood. Charles Cross beschrijft hoe Cobain zichzelf met een dubbele overdosis heroïne injecteert, voor hij een jachtgeweer in zijn mond leegschiet. Dat is niet iets dat je in een opwelling doet. Montage of Heck zwijgt in alle talen over de toedracht van Cobains dood.
De documentaire verblindt met beeldvondsten en unieke fragmenten, en weet op een bewonderenswaardige manier het persoonlijke magnetisme van de rockster voelbaar te maken. Maar de zieke kanten van Cobain worden alleen impliciet getoond of half in stukjes tekst aangeroerd. Het grootste manco van Montage of Heck is dat het leven van Cobain zo grondig wordt uitgekamd, dat we de man zo dicht op zijn huid zitten, dat de documentaire eigenlijk geen nieuwe inzichten kán bieden. Een duidelijke voice-over had bijvoorbeeld al flink geholpen.
Brett Morgan toont ons zoveel mogelijk de wereld door de ogen van Cobain zelf, en dat is prijzenswaardig. Maar daardoor horen we nergens dat de rocker aan een ernstige, onbehandelde, en uiteindelijk dodelijke ziekte leed. Zo houdt de documentairemaker de mythe van het getormenteerde genie in stand, en verzwijgt hij hoe intens psychisch kwetsbaar onze grote sterren vaak zijn: ik denk aan Amy Winehouse, aan Robin Williams, aan Philip Seymour Hoffman. Wat dat betreft is Montage of Heck een prachtig document, maar een gemiste kans.
