De stoptrein van Heerlen naar Aken is opvallend leeg, deze Hemelvaartsdag. Dat geldt ook voor de straten in het centrum van de Duitse stad: er is vrijwel niemand. Dit is vreemd omdat Aken vandaag het middelpunt is van ‘een belangrijke Europese gebeurtenis’. De PR van de gemeente draait op volle toeren: al vijf weken lang wordt uitgebreid gepraat over Europa. Er waren debatten, lezingen en er werden prijzen uitgereikt aan jongeren en media die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor de Europese integratie.
De 47 evenementen waarmee de Akense bevolking inmiddels is verveeld hebben hun sporen nagelaten. Het hoogtepunt is vandaag: de uitreiking van de Karelsprijs aan Martin Schulz, voorzitter van het Europees Parlement. Maar voor het Akense Raadhuis hebben zich hooguit een paar honderd mensen verzameld. Dat is opvallend weinig, aangezien er wel allerlei regeringsleiders, ministers en Europese kopstukken aanwezig zijn. Onder andere Frans Timmermans en Jeroen Dijsselbloem geven acte de presence.
De desinteresse van het Akense publiek is de zwarte rand van deze dag. De Karelsprijs wordt vandaag niet uitgereikt aan een of andere onbekende buitenlander, maar aan een Duitse sociaaldemocraat die ooit in een buurgemeente van Aken burgemeester was. Toch komt men er niet massaal voor op de been. Dit leidt onherroepelijk tot vraagtekens over de legitimiteit van de prijs, want Schulz krijgt die omdat hij Europa democratischer heeft gemaakt. De Akense bevolking weet daar kennelijk niets van.
De gemeente Aken heeft kosten nog moeite gespaard om journalisten te plezieren. Er is een perscentrum met gratis koffie, broodjes en Wifi, je wordt persoonlijk naar je plaats in de zaal gebracht en alle speeches zijn vooraf onder embargo in meerdere talen beschikbaar. Maar alleen de Duitse media spelen het spelletje mee. In Duitsland bestaan nog steeds veel kranten en die hebben vaak een verslaggever gestuurd. Er zijn ook wat Fransen aanwezig omdat president Hollande zal spreken. “Maar ik heb de redactie geen artikel beloofd”, vertrouwt mijn Franse buurman me toe.
Dit is geen feestje voor Duitse burgers en al helemaal geen internationale mediagebeurtenis: het is een bijeenkomst van eurocraten. Kijk naar de lange lijst winnaars van de Karelsprijs en de sfeer is makkelijk te voorspellen: Herman van Rompuy, Jean-Claude Trichet, Donald Tusk, Jean-Claude Juncker, Angela Merkel en Koningin Beatrix gingen Martin Schulz voor. U begrijpt: hier wordt alleen voor Europa geklapt. En hard ook.
Juist de prijs aan Beatrix is interessant want de motivatie om haar de prijs te geven is uiterst vaag en algemeen. Zo verdient elke Europarlementariër en elk D66-lid ook wel een prijs. De reden om Schulz de prijs te geven zou zijn inzet zijn om Europa democratischer te maken, maar wat dat concreet betekent blijft onduidelijk. Het enige concrete punt is dat er de laatste Europese verkiezingen ‘Spitzenkandidaten‘ waren. Schulz was er een van. Het probleem laat zich raden: in deze zaal klapt men de handen blauw voor dit initiatief, maar buiten haalt men wederom de schouders op.
Bij de Spitzenkandidaten was het idee dat alle politieke fracties in het Europees Parlement een kandidaat hadden voor het voorzitterschap van de Europese Commissie en dat de grootste groep na de verkiezingen ook echt de voorzitter mocht leveren. In deze zaal bewierookt iedereen dit als een grote stap richting Europese democratie. Schulz zou hier belangrijk voor zijn geweest omdat hij slechts akkoord wilde gaan met Jean-Claude Juncker als commissievoorzitter: de kandidaat van de christendemocraten, die als grootste fractie uit de bus kwamen.
Maar ook deze redenering hapert. De Karelsprijs is weliswaar bedoeld voor personen die Europese integratie stimuleren, maar de echte bijdrage aan Europese integratie is pas jaren later duidelijk. Zou men met de kennis van nu in 2002 de prijs aan de euro hebben gegeven? Het gaat er voor deze prijs om ‘dat er Spitzenkandidaten waren’, niet of ze het gewenste effect hadden op de Europese democratie. Dadendrang gaat hier voor het resultaat en voor de vraag of het publiek die daden als waardevol erkent.
Iedereen heeft hier een positieve muts opgezet. De prijsuitreiking gaat over het verleden – de Spitzenkandidaten als meest concrete voorbeeld – en over de toekomst. Meerdere keren wordt door de sprekers gerefereerd aan Oekraïne. President Petro Porosjenko is ook aanwezig. Iedere nuchtere observator vraagt zich af of hij niets beters te doen heeft. Maar Schulz zegt:
“On the Maidan [plein in Kiev, CA], Ukrainians brandished our European flag. For people throughout the world, Europe stands for the defence of human dignity. Europe means hope for a better future.”
Hier worden ingewikkelde politieke kwesties zoals de relatie tussen Oekraïne, de EU en Rusland niet uitgediept, maar er wordt wel een signaal over afgegeven. De Oekraïne hoort kennelijk op de een of andere manier bij Europa. Deze uitspraak is niet vrijblijvend: politieke leiders uit heel Europa luisteren ernaar en Schulz kan deze uitspraak doen met de autoriteit van zijn zojuist verworven prijs. Hij weet immers ‘waar het met Europa naartoe moet.’
En zo ontstaat de schizofrene situatie dat er geen burger is die zich voor dit festijn interesseert, terwijl wel de suggestie wordt gewekt dat de burger door Schulz hoogstpersoonlijk bij Europa werd betrokken. Schulz doet net als sprekers François Hollande, de Koning van Jordanië, Bondspresident Joachim Gauck en de Akense burgemeester de ene na de andere eurofiele uitspraak. Europa bracht vrede, welvaart en nog vele andere clichés. De sprekers willen allemaal graag kwijt dat er vooral geen macht moet terugvloeien naar de lidstaten.
De Duitse journalisten klappen de helft van de tijd schaamteloos mee. Martin Schulz krijgt een grote kleurige ketting omgehangen en wordt door de zaal toegejuicht. Na het ‘Europese volkslied’ mag hij de mensen op het plein voor het raadhuis toewuiven. Dan pas blijkt hoe strak de Duitse regie echt is. Op de televisieschermen is nauwelijks te zien wat iedereen bij binnenkomst al had gezien: ook in Duitsland worden de woorden van Schulz door een minimale groep burgers met enthousiasme ontvangen.
