Morgen is het debat met minister Schippers over verwarde mensen in de Tweede Kamer. Afgelopen maandag vond een voorbereidende hoorzitting plaats, waarin specialisten hun zegje deden.
Onder de vlag van ‘ambulantisering’ is in de afgelopen vier jaar 600 miljoen euro bezuinigd op de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ). Dit houdt in dat psychiaters, Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundigen (SPV’ers) en Assertive Community Treatment (ACT) begeleidingsteams naar de patiënt toekomen, in plaats van andersom. Hierdoor kan een opname in een ziekenhuis of verpleeginstelling worden vermeden, en in theorie veel geld worden bespaard. In de praktijk blijkt echter dat dit beleid tot verwaarlozing en escalatie van problemen leidt. Verwarde mensen belanden steeds vaker op straat en zorgen voor overlast. Op dit moment hebben 70.000 mensen per jaar acute psychische hulp nodig. De media vergroten de incidenten uit en zorgen voor paniekvoetbal over ‚de verwarde man’. Afgelopen maandag deden specialisten in de Thorbeckezaal uitvoerig uit de doeken waar de schoen precies wringt. Bij deze een verslag.
Sjef Czyzewski, bestuurder bij Antes Verslavingszorg: “Het huidige zorgstelsel functioneert niet meer”. Hij beschrijft de situatie als chaotisch, “Ik moet mijn hulpverleners steeds vaker terugfluiten, omdat er geen geld is. We herhalen de fout die werd gemaakt in de jaren zeventig, toen grote psychiatrische instellingen werden gesloten zonder voor alternatieven te zorgen. We schrappen bedden, voordat de ambulante zorg op zijn poten staat.”
Volgens Czyzewski leidt dit tot ‘rondpompen’ van verwarde mensen, omdat niemand meer tijd of ruimte voor ze heeft. Dit leidt weer tot gezondheidsschade door langdurige psychoses, en geldverspilling door opvang in faciliteiten die daar niet voor bedoeld zijn, zoals politiecellen.
Medewerker crisisdienst en SPV’er Martijn Versloot: “Er wordt steeds vaker beroep gedaan op crisisinterventie. Die kan de benodigde vervolgzorg niet leveren.” De instelling in Almere waar Versloot werkt moet steeds vaker nee verkopen aan patiënten. Van de 140 bedden zijn er al dertig geschrapt, daar komen nog twaalf bij. De ambulante begeleiding die de bedden moet vervangen is er nog niet.
Floris Bary van Victas Verslavingszorg: “Mensen die op straat belanden combineren vaak een stoornis met verslaving aan verschillende middelen. Een veilig plekje om te wonen kan veel problemen voorkomen, maar deze mensen hebben grote schulden. Daardoor komen ze niet in aanmerking voor een zorgverzekering, een huurhuis of een plekje in een Regionale Instelling voor Beschermd Wonen. Ze worden zwervers zonder postcode en hebben geen buurtteam dat ze begeleidt.”
Dat behandelingen afgebroken worden vanwege schulden noemt Bary schandalig. De sociale dienst, woningcorporaties, deurwaarders en kredietbanken zijn te streng, en vervullen zo een belangrijke rol bij het ontstaan van crisis en verwarring. “Marktdenken is niet goed voor zorg. Intensieve begeleiding bespaart juist geld. De kosten waren daardoor bijna gehalveerd, maar stijgen weer.”
Adan Miedema, psychiater bij de GGD Amsterdam meldt een verdubbeling van het aantal acute verwijzingen in de afgelopen jaren. “Op dit moment worden er 15 á 20.000 meldingen per jaar gedaan over verwarde mensen in Amsterdam.” Miedema pleit voor triage, diagnose aan de poort door een specialist. Een techniek die al veel in het buitenland wordt toegepast en veel tijd bespaart. “Het duurt nu soms wel vijf uur voor iemand geholpen wordt.” Hij benadrukt dat verwarde mensen slachtoffer zijn, geen daders.
Pieter van Nobelen van het Landelijk Platform Politie en GGZ: “Tachtig procent van de verwarde personen is niet gevaarlijk en wordt goed geholpen door de GGZ. De overige twintig procent veroorzaakt serieuze incidenten, die in de media breed uitgemeten worden. Het paradoxale voordeel hiervan is dat ze direct forensisch geholpen kunnen worden. Daarbij moeten straf en zorg elkaar niet uitsluiten.” De overige tachtig procent moet, juist omdat ze niet gevaarlijk zijn, vaak lang wachten op hulp. Van Nobelen pleit daarom voor een plek waar overlastgevende verwarde mensen laagdrempelig kunnen worden geholpen, ook als er geen direct gevaar is. Vroegtijdige opvang, die ook buiten kantooruren open is, is noodzakelijk om politiecellen te ontlasten.
Dennis Bal, manager bij GGZ-instelling Parnassia in Den Haag, sluit zich aan bij Pieters verhaal. “We nemen iedereen aan van de politie, maar een kwart van deze mensen is onverzekerd. Onze zorg wordt dan niet vergoed. We vinden mensen op straat laten staan maatschappelijk onaanvaardbaar. Verwaarlozing leidt tot overlast en verergering van de ziekte. Maar de koek is op, we krijgen steeds meer aanmeldingen en als er geen extra steun komt moeten we de deuren sluiten. Patiënten gaan daardoor op straat belanden.” Volgens Bal is dit probleem opgelost als de zorgverzekeraars 2,5 procent vrij besteedbaar budget toekennen.
Opvangmanager Guusta van der Zwaart heeft harde cijfers over de gevolgen van het ambulantiserings-denken. Het aantal incidenten met verwarde mensen in Utrecht is volgens haar toegenomen van rond de 900 in 2012 tot 1.300 in 2014, een stijging van bijna 50 procent. Van der Zwaart legt uit hoe hoe het nieuwe zorgstelsel in de praktijk niet werkt. ACT-begeleidingsteams in haar nachtopvang staan met lege handen. Ze mogen van zorgverzekeraars alleen behandeladvies geven, en kunnen niet doorpakken op het gebied van huisvesting, zorg en begeleiding.
Michel Bourgonje, manager veiligheid bij de Nederlandse Spoorwegen: “We vervoeren een miljoen-plus mensen per dag en zien dagelijks verwarde personen. Ook in de trein neemt de overlast toe. Er is vaak sprake van agressie bij overdracht aan de politie. Dat leidt tot vertraging van adequate zorg. Daarnaast hebben onze machinisten te maken met enkele honderden zelfmoordpogingen per paar.
“In het afgelopen jaar is het ons gelukt 250 mensen te behoeden voor suïcide. Maar het is aan de professionals om verdere begeleiding van deze mensen op te pakken. We maken mee dat mensen na een mislukte poging de volgende dag weer op straat staan, en dan wel een geslaagde poging doen.”
Cornel Vader van het Leger Des Heils: “We zijn geschrokken van de toename van het aantal incidenten. Er is altijd sprake van ontreddering, uitzichtloosheid en verslaving. Door gebrek aan een veilig thuis neemt oncontroleerbaar en risicovol gedrag toe. Ook de ernst van de incidenten neemt toe, dat valt op. In de afgelopen drie jaar zien we honderden mensen per jaar meer in de nachtopvang. Voorheen konden deze mensen gemakkelijk psychiaters of SPV’ers spreken. Dat kan nu niet meer, omdat de Openbare GGZ, nota bene een belangrijk onderdeel van de ambulante zorg, is uitgekleed.”
Edwin ten Holte van Verslavings-reclassering GGZ: “We moeten voorkomen dat het strafrecht het afvoerputje van de GGZ wordt. We zien steeds meer verwarden in de cel belanden. Het strafrecht regelt forensische zorg voor zware vergrijpen. Maar verwarde mensen die voor een licht vergrijp aangehouden worden krijgen geen forensische zorg. Deze personen zijn verre van stabiel, ze zijn verslaafd, wonen en inkomen is niet geregeld. We zetten ze weer op straat, en moeten dan feitelijk wachten op een zwaarder delict. Schelden en gooien met een bierblikje is niet genoeg, pas als er iemand geraakt is kunnen we zorg bieden. Maar dan is er ook een slachtoffer.”
Bert Stavenuiter van patiëntenplatform Ypsilon: “Minister Schippers denkt dat de samenleving veel zorg van de staat over kan nemen, maar de samenleving is helemaal niet klaar voor verwarde mensen. Ambulantisering betekent in de praktijk opvang door familie. Maar die kan dat vaak niet dragen. Van verwarde mensen wordt intussen verwacht dat ze een gesprek kunnen voeren over hun problematiek, dat is natuurlijk absurd. Niet alleen bedden, maar ook andere vormen van zorg verdwijnen. De dagbesteding wordt uitgekleed, dat maakt het bijna vanzelfsprekend dat mensen gaan zwerven.”
Frank van Hoof van het Trimbos-instituut: “In de media ligt de focus op mensen die overlast veroorzaken. Letterlijk 99 procent van de verwarden blijft buiten de media. Wij willen geen incidenten bespreken maar een gecoördineerde landelijke aanpak. Uit ons onderzoek blijkt dat mensen gebaat zijn bij compacte zorg, het nieuwe zorgsysteem is gefragmenteerd en staat diametraal tegenover hoe het werkt.”
Henk van Dijk van het landelijk platform Politie en GGZ: “Zeventig procent van verwarden komt nog steeds in de cel terecht. Dat GGZ-patiënten vanuit eigen kracht zouden kunnen handelen is niet realistisch. Het aantal incidenten is fors gestegen en ernst neemt toe. Vannacht hebben onze politiemensen helaas een verwarde man moeten neerschieten. De opbouw van ambulante zorg houdt geen gelijke tred met het verdwijnen van bedden. Om het nieuwe stelsel te laten slagen pleiten we voor slagvaardige zorg door professionals die verankerd zijn in de wijk. Bijvoorbeeld wijk-SPV’ers, die niet achter de feiten aanhollen maar pro actief werken. Vermindering van bedden leidt op dit moment ondubbelzinnig tot tot meer detentieplekken. Als je aangereden wordt en je hebt een gebroken been, heb je in dit land direct toegang tot de beste zorg, maar als je verward raakt, beland je maar al te vaak op je kop in de handboeien in een politiecel.”
Volgens Gerrit van de Kamp, voorzitter van politievakbond ACP, gaat de maatschappij nog lang overlast van verwarde mensen ervaren. “De gaten in de zorg worden steeds groter. Hoe langer we wachten, hoe groter het probleem wordt. 15 tot 20 procent van de politietijd gaat op dit moment in het afhandelen van incidenten met verwarde mensen zitten, het is geen klein ding meer. We zien steeds meer recidive en herhaling. Vaak zijn problemen alleen voor dag of week opgelost. De verschuiving van de GGZ naar justitie gaat steeds sneller.”
